Król Jagiełło gromił Krzyżaków, ale kazał chronić cisy

Najstarszy rosnący cis liczy - według różnych ocen - od 1500 do nawet 3000 lat, chociaż ta druga liczba wydaje się bardziej legendą, niż faktem. Najstarszy cis rosnący w Polsce ma ok. 1200 lat i rośnie w Henrykowie Lubańskim na Dolnym Śląsku.

Cis jako drzewo długowieczne nie osiąga imponującej wysokości, rzadko przekracza wysokość 20 m. Zresztą zazwyczaj widzimy go w formie krzewu, a nie wyniosłego drzewa. Przyczyną jest najczęściej uszkodzenie pędu głównego; wtedy na jego miejscu wyrasta całkiem nowy. Cis bardzo wolno rośnie, dopiero w wieku 50-60 lat zaczyna przyrastać na grubość. Kora na pniu jest gładka koloru wiśniowo-brązowego łuszczącą się płatami. Drewno cisa nie zawiera żywicy, jest bardzo twarde, koloru czerwonego i bardzo elastyczne.

Komu jagódkę?

Cis jako jeden z nielicznych gatunków zaliczany jest do drzew dwupiennych. Na jednym drzewie występują wyłącznie kwiaty żeńskie lub męskie. Można zatem w pewnym uproszczeniu powiedzieć, że cis może być panią lub panem, ale - w przeciwieństwie do innych roślin - nigdy jednym i drugim. No i jeszcze inna osobliwość: cis nie ma szyszek, jak choćby sosna czy świerk. Nasionka wyglądają jak małe owoce (zwane są nibyjagodami), są delikatnie spłaszczone, ostro zakończone koloru ciemnobrązowego. Są otoczone miękką jasnoczerwona osnówką - to jedyna część cisa, która nie jest trująca. Wiele gatunków ptaków oraz ssaków chętnie zjada te nibyjagody.

Król nakazał ochronę

Cis pospolity otoczony jest w Polsce szczególnie troskliwa opieką. Wiąże się to z gwałtownym zmniejszeniem liczby jego stanowisk na obszarze naszego kraju. Cis posiada najstarszą tradycję drzewa chronionego w Polsce. Władysław Jagiełło, aby zapobiec wycinaniu cisów, których drewno służyło do wyrobu uzbrojenia, w 1423 roku wydał statut ochraniający to drzewo. Statut ten brzmiał następująco: „ Jeśliby kto wszedłszy w las, drzewa które znajdują się być wielkiej ceny jako jest cis albo im podobne podrąbał, tedy może być przez Pana albo dziedzica pojman, a na rekojemstwo tym którzy oń prosić będą ma być dan. Tym że obyczajem w gajach gdzie mało lasów ma być zachowane”.

Mity i legendy

W religii i mitologii ludów celtyckich i germańskich znalazło się również miejsce dla cisa. W tamtych czasach wierzono, że drzewo to chroni przed śmiercią i bardzo złymi duchami. Już samo wycinanie i palenie cisów miało przynosić ogromnego pecha. Z ich drewna sporządzono przedmioty służące do kultu religijnego. W wierzeniach celtów, cis był jednym z dziewięciu świętych drzew służących do rozpalania wielkich rytualnych ognisk. Wiele plemion celtyckich odbierało go też za swój totem – uszkodzenie przez obcych ludzi świętego drzewa oznaczało swoisty casus beli i wyzwanie do walki

Uwaga, trucizna!

Cis jest rośliną trującą, wszystkie jej części (wyjątek stanowi słodka osnówka) zawierają alkaloid tzw. taksynę, która wywołuje bardzo groźne zatrucia zarówno u ludzi jak i zwierząt, potrafi sparaliżować pracę serca. Toksyczność igieł i gałązek cisa jest szczególnie duża w okresie wzrostu. Niektóre ptaki, jak kos czy drozd, zjadają osnówkę wraz z nasionami bez żadnej szkody dla zdrowia, gdyż nie trawią one nasion lecz wydalają je z odchodami
W przypadku należy jak najszybciej wywołać wymioty u osoby zatrutej. Następnie należy podać ciepłą wodę: dorosłym z solą, dzieciom bez soli.

Cisowy łuk

Drewno cisa jest bardzo twarde, wąskosłoiste, najbardziej sprężyste i najtrudniej łupiące się ze wszystkich występujących w Europie gatunków drewna. Drewno cisa od wieków było stosowane do wyrobu broni. Już w średniowieczu z drewna wykonywano z niego łuki. Najstarszą bronią z drewna cisowego jest włócznia, licząca ok. 45 tys. lat. Drewno cisa wykorzystywane było także w meblarstwie i rzemiośle artystycznym. Bardzo często możemy spotkać cisy w ogrodach i parkach, gdzie dzięki zróżnicowanemu wyglądowi, różnorodności wielkości i ubarwienia (od ciemnej zieleni igieł po złoty) jest cenną rośliną ozdobną. Cis bardzo dobrze znosi zanieczyszczenia powietrza, jest praktycznie niewrażliwy na spaliny. Napar z igieł był kiedyś stosowany przy niedociśnieniu krwi. Z cisów izolowane są pewne substancje, z których w obecnych czasach produkuje się preparaty przeciwnowotworowe (taksoidy) używane najczęściej w leczeniu raka jajników (Paclitaxel) oraz w leczeniu raka piersi, płuc, prostaty, żołądka, nowotworów głowy, szyi itp. (Docetaksel).

Pewnego razu parobkowie Twm i Iago pracowali pośród cisowego lasu. Kiedy jednak wczesnym popołudniem krajobraz spowiła gęsta mgła, młodzieńcy uznali to za zachód słońca i postanowili, że czas wracać.

W swej powrotnej drodze do domu napotkali na rosnący pośrodku lasu cis, który stanowił dla nich doskonałe miejsce na odpoczynek. Nie czekając zbyt długo pogrążyli się we śnie. Kiedy jednak Twm przebudził się z błogiej drzemki, spostrzegł, że jego towarzysz zniknął. Pomyślał więc, że Iago na pewno jest już w drodze do wioski. Jak się jednak później okazało mylił się. Poszukiwania Iago trwały wiele dni - niestety bezskutecznie. Zasmucony Twm postanowił poradzić się miejscowego, starego mędrca. "Wróć pod cisowe drzewo dokładnie w rok od tego wydarzenia" - nakazał starzec.

Kiedy upłynął rok Twm tak uczynił, a gdy znalazł nieszczęsne miejsce spostrzegł Iago tańczącego z TylwythTeg*. Szybko wyciągnął przyjaciela z magicznego kręgu uważając przy tym aby samemu go nie przekroczyć. Iago wyglądał blado i mizernie, nie mając pojęcia o swojej rocznej nieobecności. Twm cieszył się, że udało się uratować przyjaciela, kiedy jednak ten skosztował pierwszej potrawy zamienił się w pył.
*The TylwythTeg - walijski duszek, wróżka odpowiedzialna za porywanie dzieci, nienaturalny upływ czasu itp.
Korzystaliśmy ze strony zwipsowa.pl

Na mapie oznaczyliśmy siedzibę Nadleśnictwa Wipsowo