Nazwy zwyczajowe roślin, zwierząt i grzybów są przedziwne i niosą ogromne bogactwo historii. Są wielkim naszym dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym orz pretekstem do ciekawych opowieści. Na przykład… palce umarlaka, wystające z martwego drewna.
Będzie to opowieść o grzybie, próchnilcu maczugowatym (Xylaria polymorpha – ale są też inne synonimy). Próchnilec maczugowaty to oficjalna nazwa polska (zwyczajowa). Próchnilec, bo jak wiele grzybów jest saprotrofem, czyli żyje na martwej materii organicznej, a konkretnie na martwym drewnie (na próchniejącym drewnie, do czego sam też się przyczynia). Grzybnia rozwija się na martwym drewnie drzew liściastych, na pniakach i korzeniach, zwłaszcza buka i dębu. Czasami wyrasta na drewnie zagrzebanym w ziemi, przez co może wydawać się, że rośnie na ziemi. A maczugowaty – bo owocniki kształtem przypominają malutkie maczugi… wyrastające z leżących pni drzew.
Próchnilec maczugowaty występuje w Europie i Ameryce Północnej. W Polsce podobno jest gatunkiem pospolitym. Piszę podobno, bo sam rzadko spotykam. Może po prostu nie chodzę w odpowiednie miejsca, wystarczająco mroczne (o tym za chwilę). Owocniki tego grzyba przyjmują różne kształty ale najczęściej przypominają martwy ludzki palec. Wysokość owocnika wynosi przeciętnie 3-10 cm, a grubość - ok. 2,5 cm. W języku angielskim gatunek ten ma nazwę w wolnym tłumaczeniu palec nieboszczyka (dead man's fingers). Powierzchnia owocnika jest ziarenkowata, na wiosnę u młodych okazów powierzchnia jest blada z białym szczytem, czasami szarawa od zarodników. Później (latem i jesienią) staje się coraz bardziej ciemna, na koniec czarna i pomarszczona. Zatem wiosną jest mniej umarlakowaty maczugowiec niż późnym latem.
Po raz pierwszy natknąłem się na ten grzyb w Puszczy Białowieskiej. Występował tam licznie i pięknie się prezentował na tle pierwotnej puszczy. Przewodnik określił je jako "palce umarlaka". Ta lokalna nazwa bardzo jest trafna. Sinoczarne owocniki wyglądają jak palce, wydostające się spod ziemi. A pod ziemią może być tylko nieboszczyk, czyli umarlak.
Bogactwo grzybów jest ogromne. Wiele z nich to gatunki saproksyliczne, żyjące na martwym drewnie. W naturalny lesie martwego drewna jest dużo – stanowi ono ok. 30 % żywego drzewostanu (czasem nawet do 50%). W naszych lasach gospodarczych, gdzie martwe drewno jest usuwane, a próchniejące drzewa wycinane, tych gatunków jest znacznie mniej. Rzadkie gatunki roślin, grzybów i zwierząt są atrakcją turystyczną. A my ciągle nie mamy swojego Mazurskiego Parku Narodowego... Na całe szczęście w lasach powstały już leśne kompleksy promocyjne, których zadaniem jest także ochrona bioróżnorodności. Może więc z czasem i u nas widok niczym z pierwotnej, dzikiej puszczy się upowszechni.
Przyroda wokół nas jest jak muzeum lub galeria sztuki. Potrzebny tylko dobry przewodnik, który nam o tym opowie lub aktualny „katalog wystawowy”. Taka encyklopedia przyrody regionalnej.
Puszcza Białowieska jest unikatem na skalę międzynarodową, a na pewno europejską. Jest ostatnim fragmentem w miarę pierwotnej puszczy na nizinach. Jest europejskim laboratorium, w którym uczymy się jak rozsądnie gospodarować w lasach, także gospodarczych. Jest swoistym, ekologicznym „wzorcem z Sevres” a jednocześnie „magazynem gatunków” (ostoją bioróżnorodności). Żyje tu wiele unikanych gatunków zwierząt, roślin i grzybów, niektóre gatunki spotkać można tylko tu. Te gatunki mogą nam „się przydać”, zarówno w przemyśle farmaceutycznym, medycynie jak i szeroko pojętej gospodarce XXI w. Z tych właśnie powodów w wielu miejscach świata chroni się bioróżnorodność (różnorodność na poziomie genetycznym, gatunkowych oraz ekosystemowym).
Wbrew pozorom Puszcza Białowieska nie jest dziewiczym terenem. Nawet w rezerwacie ścisłym widać dawne działania ludzkie. Jednak skala zmian jest niewielka.
Wbrew pozorom Puszcza Białowieska nie jest dziewiczym terenem. Nawet w rezerwacie ścisłym widać dawne działania ludzkie. Jednak skala zmian jest niewielka.
W Polsce żyje około 35 tys. gatunków bezkręgowców, z których około 26 tys. to owady. W Puszczy Białowieskiej wykazano obecność 11 700 gatunków bezkręgowców, ale żyje tu najprawdopodobniej ich 22 tys. W 2010 roku, w czasie badań zbiorników wodnych Puszczy Białowieskiej, spotkałem dwa nowe dla Parku Narodowego gatunki chruścików. A wydawało się, że chruściki (Trichoptera) należą do dość dobrze poznanej grupy na obszarze Puszczy. Ale ja byłem w środku rezerwatu, a nie tylko na obrzeżach.
Puszcza w obecnych granicach to niewielki stosunkowo obszar. Dla zachowania tej unikalnej przyrody konieczne jest rozszerzenie granic obecnego parku narodowego. Nie kłóci się to z rozwojem gospodarczym. Przyrodnicza sława Puszczy Białowieskiej przyciąga nie tylko naukowców z całego świata, ale także i turystów. Rocznie sam park narodowy odwiedza ponad 100 tys. turystów z całego świata. Miejscowości i gminy, które wykorzystują turystykę przyrodniczą, wyraźnie się rozwijają. Bo turyści zostawiają pieniądze i dają pracę. A turystyka przyrodnicza trwa cały rok a nie tylko dwa letnie miesiące. Te miejscowości wokół Puszczy Białowieskiej, które stawiają na przemysł drzewny, wyraźnie są w stagnacji gospodarczej. Tak więc rozszerzenie granic parku narodowego to nie tylko wartość naukowa i przyrodniczym ale to także wartość gospodarcza. Pisze to także w kontekście projektów Mazurskiego Parku Narodowego.
W Puszczy Białowieskiej jest dużo martwego drewna. A jest to unikalne siedlisko dla wielu gatunków grzybów, bezkręgowców i ptaków. Ale taka sytuacja jest tylko w parku narodowym. Pozostała część puszczy przypomina las gospodarczy. Chodzi więc o to, aby sensowną ochroną objąć większe obszary Puszczy Białowieskiej. Rozszerzenie granic parku narodowego jest mądrą i długofalową inwestycją, która z pewnością nam Polakom się opłaci.
A my na Warmii i Mazurach też swoje cudne przyrodniczo miejsca mamy. Powinnismy o nie dbac nie tylko jako o cenne muzeum przyrody ale także jako surowiec dla szroko rozumianej biogospodarki.
Stanisław Czachorowski
Autor jest biologiem, entomologiem i hydrobiologiem, doktorem habilitowanym, profesorem na Wydziale Biologii i Biotechnologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Stanisław Czachorowski
Autor jest biologiem, entomologiem i hydrobiologiem, doktorem habilitowanym, profesorem na Wydziale Biologii i Biotechnologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
Europejski gatunek owada prostoskrzydłego z rodziny pasikonikowatych.
Ciałe ciało ma brązowe, rzadziej... 
Gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Przodek gęsi domowej, od... 
Stonka jest chyba najbardziej znanym szkodnikiem ziemniaków. Jest koloru żółtego, na tułowiu ma czarne... 
Obie płci ubarwione jednakowo. Smukła, niepozorna, delikatna sylwetka. Ogólnie upierzenie zielonkawoszare... 
Gatunek lądowego ślimaka z rodziny bursztynkowatych (Succineidae). Muszla przezroczysta, bursztynowego... 
Komentarze (0) pokaż wszystkie komentarze w serwisie
Dodaj komentarz Odśwież
Dodawaj komentarze jako zarejestrowany użytkownik - zaloguj się lub wejdź przez