Razem dla przyrody Warmii i Mazur

Celem obchodów jest promocja działań, inwestycji oraz zachowań mających na celu przyjazne współżycie człowieka z przyrodą.
Województwo warmińsko-mazurskie jest regionem o wybitnych walorach krajobrazowych i przyrodniczych, wyróżniającym się nie tylko w skali kraju, ale i Europy. Jego piękny i niepowtarzalny krajobraz jest efektem działalności ostatniego zlodowacenia – zróżnicowaną rzeźbę terenu tworzą m.in. pasma wzgórz moreny czołowej, faliste równiny moreny dennej, piaszczysto-żwirowe sandry.

Bogatą sieć hydrologiczną – obok głównych rzek regionu: Łyny, Drwęcy i Pasłęki – tworzą mniejsze rzeki, rzeczki i strumienie, z których część z uwagi na duże spadki terenu, posiada niemal górski charakter (np. na Wysoczyźnie Elbląskiej). Wśród ponad 1000 jezior o powierzchni ponad 1 ha znajduje się największe jezioro kraju – Śniardwy o powierzchni 11 340,40 ha oraz najdłuższe jezioro w Polsce – Jeziorak o długości 27 450 m. Cennym uzupełnieniem sieci hydrologicznej są torfowiska, śródpolne i śródleśne bagienka oraz okresowe rozlewiska, w tym tworzone przez bobry. Obfitość wód i terenów podmokłych, mozaikowatość siedlisk, rozległe i dobrze zachowane lasy (pokrywające blisko 1/3 powierzchni województwa), północne usytuowanie, a także niski stopień uprzemysłowienia i zaludnienia decydują o wielkiej różnorodności flory i fauny regionu.

Różnorodność gatunków

Na Warmii i Mazurach występują duże gatunki roślinożerców, m.in. łoś, jeleń szlachetny, sarna, a także jedno z największych w kraju stad wolnościowych żubra, liczące około 90 osobników. Występują tu również gatunki dużych ssaków drapieżnych, jak wilk i ryś, oraz liczni przedstawiciele innych grup systematycznych (ssaków owadożernych, gryzoni, zającokształtnych, łasicowatych, psowatych, nietoperzy i in.). Niezwykle bogata awifauna reprezentowana jest przez ok. 280 gatunków. Licznie występują w regionie ptaki wodno-błotne (blaszkodziobe, chruściele, kormoran, mewy, rybitwy), a także gatunki z rzędu drapieżnych (m.in. bielik, orlik krzykliwy, kania czarna, kania ruda, rybołów), których liczebność w regionie jest jedną z najwyższych w kraju. Część występujących na Warmii i Mazurach ptaków można uznać za gatunki charakterystyczne dla tego regionu, nierozerwalnie związane z jego krajobrazem. Liczebność gniazdujących tu populacji ma istotne znaczenie zarówno dla zachowania populacji krajowej (cietrzew, żuraw, kormoran), jak i europejskiej (bocian biały). Równie bogaty jest świat gadów, płazów oaz bezkręgowców.

Szata roślinna województwa uważana jest za najbardziej interesującą w całej nizinnej części Polski. Odznacza się zarówno bogactwem gatunków, jak i dużą różnorodnością. Cechą szczególną flory Warmii i Mazur jest obecność dużej liczby gatunków północnych, tzw. reliktów polodowcowych (np. chamedafne północna, malina moroszka, brzoza niska, wierzba borówkalistna, skalnica torfowiskowa), a także roślin charakterystycznych dla regionów górskich i podgórskich (np. pióropusznik strusi, skrzyp olbrzymi, tojad dzióbaty, lepiężnik biały). Ciekawostką jest występowanie skupisk roślinności stepowej (np. sasanka otwarta).

Człowiek zagrożeniem równowagi

Niestety różne aspekty działalności ludzkiej oraz nowoczesne zdobycze techniki stwarzają coraz więcej zagrożeń dla otaczającej nas przyrody. Zajmowanie coraz to nowych terenów, poszerzanie granic aglomeracji miejskich, rozwój przemysłu oraz infrastruktury drogowej, a także dążenie do kontroli nad siłami przyrody (np. poprzez regulację rzek) powodują stałe przekształcenia powierzchni ziemi, ubytek terenów dostępnych dla roślin i zwierząt, fragmentację ich siedlisk oraz utrudnienia w kontaktach pomiędzy osobnikami. Ubytek siedlisk pociąga za sobą zanikanie gatunków oraz zerwanie relacji między poszczególnymi składnikami ekosystemów skutkujące zmniejszaniem się różnorodności biologicznej.

Chronimy to, co najcenniejsze

Najcenniejsze fragmenty przyrody objęte się różnymi formami ochrony. Na terenie województwa utworzono 110 rezerwatów przyrody, z których część to obiekty o znaczeniu międzynarodowym (1 rezerwat biosfery „Jezioro Łuknajno”, 4 rezerwaty Ramsar: „Jezioro Łuknajno”, „Jezioro Karaś”, „Jezioro Siedmiu Wysp” oraz „Jezioro Drużno”), 8 parków krajobrazowych, 71 obszarów chronionego krajobrazu, 104 użytki ekologiczne, 13 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i 1 stanowisko dokumentacyjne. Część gatunków fauny i flory podlega ochronie prawnej, w tym na mocy prawa międzynarodowego (Dyrektywa Siedliskowa i Ptasia). W ochronie rzadkich gatunków zwierząt bardzo istotna jest tzw. ochrona strefowa miejsc rozrodu i stałego miejsca występowania zabezpieczająca miejsca lęgowe i ich najbliższe otoczenie. W województwie utworzono ok. 750 stref ochronnych dla 12 gatunków ptaków, ssaków i porostów.
Najmłodszą, choć liczącą już 10 lat formą ochrony przyrody jest sieć obszarów Natura 2000. W województwie w całości lub częściowo położonych jest 16 obszarów specjalnej ochrony ptaków (wyznaczonych dla ochrony wybranych gatunków ptaków i ich siedlisk) oraz 44 obszary o znaczeniu dla Wspólnoty (wyznaczone dla ochrony wybranych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, innych niż ptaki).

Część gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk przyrodniczych wymaga zachowania odpowiednich siedlisk lęgowych i żerowisk bądź warunków siedliskowych, co osiągane jest dzięki podejmowanym działaniom ochrony czynnej realizowanych w ramach współpracy służb ochrony przyrody, leśników oraz organizacji pozarządowych.
— Ochrona przyrody jest jednym z zadań stawianych przed regionalnymi dyrekcjami ochrony środowiska — mówi Tadeusz Mordasiewicz, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie. — Realizowana jest ona zarówno poprzez ochronę zachowawczą (np. w rezerwatach przyrody), inicjowanie działań ochrony czynnej (np. odpowiednie wykaszanie siedlisk łąkowych, usuwanie drzew i krzewów z torfowisk, budowa obiektów małej retencji, budowa platform dla bociana białego). Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie uczestniczyła lub uczestniczy, jako beneficjent koordynujący lub współbeneficjent, w projektach finansowanych ze środków UE: „Ochrona populacji bociana białego na terenie obszaru Natura 2000 Ostoja Warmińska”, „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski”, „Ochrona torfowisk alkalicznych w młodoglacjalnym krajobrazie Polski północnej”, a także w mniejszych projektach finansowanych ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Olsztynie lub własnego budżetu – dodaje.

Rozwój gospodarczy z poszanowaniem przyrody

Dla ochrony środowiska również ważne jest wdrażanie zasad zrównoważonego rozwoju, godzącego możliwość rozwoju gospodarczego z poszanowaniem ochrony przyrody (np. na obszarach Natura 2000). Zachowanie i ochrona bogactwa przyrodniczego w sytuacji obecnie zachodzących przemian nie jest zadaniem łatwym. Wymaga ono kompromisów, które pozwolą ocalić walory przyrodnicze regionu, a jednocześnie umożliwią jego rozwój pomimo rygorów ochronnych, zezwalając na realizację przedsięwzięć w optymalnym wariancie, najkorzystniejszym dla środowiska i przyrody. Prawidłowo przeprowadzona analiza tego, jak daną inwestycję przeprowadzić w sposób bezpieczny dla środowiska, pozwala na określenie warunków realizacyjnych, które w przyszłości zapewnią spełnienie wysokich standardów jakości środowiska. Jest to istotne w każdym przypadku, ale szczególnie ważne dla skutecznej ochrony obszarów Natura 2000 i innych przyrodniczo cennych terenów.
- W szczególności sieć Natura 2000 postrzegana jest jako blokada inwestycji — mówi Tadeusz Mordasiewicz. — W przypadku tej formy ochrony przyrody nie funkcjonuje z góry narzucony katalog zakazów uniemożliwiających realizację inwestycji. Każde przedsięwzięcie podlega indywidualnej ocenie w zakresie oceny oddziaływania na przedmioty ochrony danego obszaru Natura 2000. Istotny jest charakter i skala zamierzenia, typ obszaru Natura 2000 oraz katalog jego przedmiotów ochrony i zidentyfikowanych dla nich zagrożeń. Jeżeli nie zostanie stwierdzone znacząco negatywne oddziaływanie na przedmioty ochrony danego obszaru Natura 2000, przedsięwzięcie może zostać zrealizowane – dodaje.

Chrońmy przyrodę każdego dnia

Przyroda jest dobrem, które chętnie użytkujemy oraz wykorzystujemy np. do celów reklamowych. Jednakże trzeba ją rozumieć, by móc ją wykorzystywać w umiejętny sposób. To, jak dobrze zachowaną przyrodę Warmii i Mazur przekażemy następnym pokoleniom, zależy tylko od nas – mieszkańców tego regionu.
Przy okazji Światowego Dnia Ochrony Środowiska warto podjąć nawet drobne inicjatywy: posprzątać okolicę, posadzić drzewo, pojechać do pracy rowerem, a nie samochodem, zacząć segregować odpady czy korzystać z ekologicznych toreb, by przyczynić się do ochrony otaczającego nas środowiska. Poprzez nasze codzienne decyzje i zachowania tworzymy świat, w jakim żyjemy.
Małgorzata Krupa
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie