Zwierzęta w roli architektów

W przyrodzie często spotykamy ślady ich działalności. Wspaniali konstruktorzy, murarze, cieśle, tkacze budują swoje mieszkania, by mieć schronienie, miejsce do rozrodu, wychowywania młodych a często też do polowania na inne zwierzęta. Mieszkania mogą być budowane z gałęzi, trawy, gliny itp. umieszczane w koronach drzew, krzewów, pośród łąkowych traw. Bywają też ukryte w nadziemnych dziuplach wykutych lub powstałych w naturalny sposób albo w podziemnych norach. Nierzadko też w naszych zabudowaniach. Gniazda budowane bywają od nowa lub poprawiane i wykorzystywane wielokrotnie w czasie kolejnego okresu lęgowego.

Wróbel śpi z bocianem

Naszymi współmieszkańcami są liczne zwierzęta. Bocian biały (Ciconia ciconia)- symbol Mazur - zakłada gniazda na dachach stodół, domów i słupach energetycznych, często nad ruchliwymi drogami. Gniazda o średnicy około metra są zbudowane z patyków, gałęzi i wyścielone trawą oraz słomą. Bocianie gniazdo posiada wiele zakamarków, w których chętnie gnieżdżą się wróble domowe, mazurki i szpaki. Synantropijna jaskółka dymówka (Hirundo rustica) wije gniazdo najczęściej we wnętrzu ludzkich zabudowań, np. stodół. Buduje je z gliny i grudek błota sklejonego śliną, usztywnia źdźbłami traw i słomą, która może czasem zwisać z gniazda. Gniazdo jest otwarte od góry.

Gniazdo os z plastrami

Naszymi współmieszkańcami bywają również osy saksońskie (Dolichovespula saxonica). Latem w działkowych altankach, szopach lub strychach, najczęściej w kącie pod sufitem, możemy zaobserwować ich gniazda - kuliste lub jajowate twory z jednym otworem u dołu. Ten gatunek os buduje je z szarej masy podobnej do papieru. Wewnątrz gniazda znajduje się kilka plastrów, w których znajdują się komory lęgowe. W nich rozwijają się larwy.
W przypadku os z gatunku klecanka polna (Polistes nimpha) gniazdo ma charakter otwarty. Jest to pojedynczy plaster, w którym komórki lęgowe nie są otoczone zewnętrzną warstwą. Klecanka swoje gniazdo zakłada zazwyczaj na grubszych łodygach roślin łąkowych, umieszczając je na trzonku.

Gniazdo z żywą spiżarnią

Przedstawiciele rodzaju kopułka (Eumenes sp.) to znakomici murarze. Budują ładne jednokomorowe, dzbankowate gniazda o średnicy około jednego centymetra, które lepią z gliny zmieszanej ze swoją śliną i mocują albo na sztywnej łodydze trawy albo na ścianie domu. Glinę przynoszą w żuwaczkach w postaci maleńkich kuleczek. W gniazdku składają jajo i upolowaną, sparaliżowaną gąsienicę, która będzie żywą spiżarnią dla wylęgniętej larwy. Na koniec zamykają gniazdka glinianym wieczkiem.

Do gniazda przez most

Gniazdo na wodzie zakłada łyska zwyczajna (Fulica atra atra). To wysoka budowla ze złamanych źdźbeł roślin, którą sporządza wspólnie rodzicielska para. Łyski wspinają się do środka po konstrukcji przypominającej mostek. Samiec buduje również gniazda zapasowe do odpoczynku i noclegu.

Bóbr schnie w przedsionku

Ciekawym mieszkaniem jest żeremie stanowiące mieszkanie bobrów. Jest to kopiec zazwyczaj budowany na wysepce lub wcinający się w wodę cypel lądu, przy brzegach porośniętych drzewami i krzewami. Najczęściej spotyka się żeremia o wysokości 100 –180 cm i średnicy podstawy 3 – 4 m. Ściany żeremia mają do pół metra grubości i są z zewnątrz szczelnie oblepione mułem. We wnętrzu jest zazwyczaj jedna główna komora mieszkalna i przedsionek, od którego prowadzi korytarz do podwodnego wejścia. W przedsionku bóbr suszy futro przed wejściem do komory mieszkalnej, która jest wysłana suchymi gałązkami, wiórami i liśćmi. Służy za sypialnię, miejsce rodzenia i wychowywania młodych.

Mrowisko, czyli inkubator

W lasach i na łąkach występują liczne mrowiska. Mrowisko leśnej mrówki rudnicy (Formica rufa) jest budowlą skomplikowaną i może osiągać znaczne rozmiary (największe 2 m wysokości i do 5 m średnicy). Kopiec mrowiska to tylko widoczny na zewnątrz dach. Każde mrowisko składa się z kilku warstw. Zewnętrzna warstwa powierzchniowa stanowi doskonałe zabezpieczenie przed czynnikami zewnętrznymi. Zbudowana jest z ziarenek piasku przemieszanych z igłami sosen, świerka, fragmentami gałązek, szczątkami liści i źdźbłami trawy. Następna warstwa stanowi główny trzon mrowiska. Składa się z licznych komór i skomplikowanego systemu korytarzy. W komorach żyją larwy i poczwarki, również tam składany jest pokarm. Korytarze to system komunikacyjny i wentylacyjny mrowiska. Najbardziej wewnętrzną warstwą budowli jest system komór i korytarzy wydrążonych bezpośrednio w ziemi. Tam mrówki spędzają zimę i tam zazwyczaj żyje królowa. Samo mrowisko jest swoistym inkubatorem, w którym mieszkańcy utrzymują stałą temperaturę.

Tajne dziuple dzięcioła

Nasze pospolite dzięcioły duże (Dendrocopos major) żyjące w lasach i w parkach wykuwają w drzewach co roku nowe dziuple. Ubiegłoroczne są zasiedlane przez inne ptaki. Zauważenie dziupli dzięcioła nie należy do najłatwiejszych, bo ich otwór jest mały i słabo widoczny, trudno go wypatrzeć wśród drzew. Pospolity owad tutkarz brzozowiec (Deporaus betulae) składa jaja do tulejek utworzonych z pojedynczych zwiniętych liści brzozy. Jest to też schronienie dla przyszłych larw. Późniejszy rozwój owada przebiega już w glebie.
Wiele owadów buduje swoje gniazda w ziemi. Na przykład powszechnie spotykany żuk gnojowy (Geotrupes) stercorarius) razem z partnerką najpierw zakopuje padlinę, a następnie przekopuje do niej ukośny, rozgałęziony korytarz. W korytarzowych rozgałęzieniach samica składa jaja, z których po kilku dniach wylęgają się larwy.

Poznasz pająka po pajęczynie

Natomiast pająki są znakomitymi tkaczami. Najbardziej znaną pajęczą konstrukcją są sieci łowne stanowiące również mieszkania pająków. Tkane są zgodnie z tradycją gatunku. Na podstawie sposobu i kształtu wykonanej pajączyny można rozpoznać gatunek pająka. Sieci bywają dwu- lub trójwymiarowe, płachtowate, lejkowate, promieniste albo chaotyczne. Płaszczyzna łowna może być w kształcie namiotu, parasola, stożka lub lejka. Pająk lejkowiec przędzie swój „lejek” nisko nad ziemią wśród gałązek i łodyg traw. Pajęczyna jest lepka i zaplątanemu w nią owadowi rzadko udaje się uwolnić. Nad lejkiem pająk często umieszcza jeszcze pojedyncze nici, aby owad łatwiej zaczepił się o lejek. Pomysłowym i prostym w konstrukcji domkiem może się pochwalić pająk darownik przedziwny (Pisaura mirabilis). Jest to namiot z zawiniętych liści trawy sklejonych pajęczyną, w którym przebywa samica z kokonem z jajami a później małe pajączki. Pajęczyna tygrzyka paskowanego (Argiope bruennichi) jest kolista, gęsto upleciona w płaszczyźnie pionowej, z charakterystycznym zygzakowatym szwem wzmacniającym. Sieć służy za mieszkanie i miejsce polowań. Samica tygrzyka buduje również zimowy balonowy „papierowy” kokon, w którym wylęgają się, a następnie zimują młode pająki.

Pieniste mieszkanko pienika

W kątach liści traw lub małych gałązek rozwijają się larwy owadów z rodziny pienikowatych, m.in. pienika ślinianki (Philaenus spumarius) zwanego firlikiem i krasanki natrawki (Cercopis vulnerata). Schronieniem larw jest wytwarzana przez nie piana przypominająca spienioną ślinę. Piana jest pomysłowym, sezonowym mieszkaniem, które chroni larwy przed wyschnięciem i przed wrogami.
Przyroda skrywa wiele zadziwiających tajemnic. Nawet późne lato i jesień są porami roku, które dostarczają wielu okazji, aby poznawać te tajemnice i rozwiązywać przyrodnicze zagadki.