Czy to już wiosna?

W roślinach zaczynają krążyć soki, a pąki kwiatowe i liściowe się rozchylają. Na przedwiośniu zakwitają krzewy wiatropylne, takie jak wierzba (Salix sp.) topola (Populus sp.) i leszczyna pospolita (Corylus avellana).
Wiatropylność jest skuteczna wtedy, gdy drzewa nie rozwinęły jeszcze liści, bo nie przeszkadzają one w przenoszeniu pyłku. Leszczyna to krzew jednopienny. Kwiaty męskie zebrane są w liczne zwisające kwiatostany (kotki), wypełnione ogromną ilością żółtego pyłku. Obok nich znajdują się niepozorne kwiaty żeńskie. Z pączków wystają jedynie czerwone znamiona słupka, aby pyłek mógł trafić w cel.
W podobnym czasie co leszczyna zakwitł wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), niski krzew o wysokości do jednego metra. Roślina chroniona, trująca, rzadko spotykana w środowisku naturalnym. Znalazłam ją w lesie. Posiada ozdobne, różowo-fioletowe kwiaty, których długi rurkowaty (około 1cm) okwiat jest owłosiony. Kwiaty wawrzynka są zapylane przez owady, które muszą posiadać długie aparaty gębowe, aby dostać się do miodników znajdujących się głęboko w kwiatach.

Pobudka motyla, wielkiego śpiocha

Zwiastunem zbliżającej się wiosny jest latolistek cytrynek (Gonepteryx rhamni). Budzi się, gdy leży jeszcze śnieg. Kształt skrzydeł motyla o rozpiętości około 5 cm kojarzy się z listkami. Skrzydła samców są cytrynowo-żółte, a samic zielonkawo-białe z charakterystycznymi pomarańczowymi plamkami. Motyl jest wielkim śpiochem. Zimuje pod zeschłymi liśćmi. Po wybudzeniu szybko podejmuje działania, zmierzające do utrzymania gatunku, aby ponownie móc odpoczywać (sen letni). Jesienią wylatuje ze swojej kryjówki i po krótkim okresie aktywności zapada w sen zimowy. Zapewne jesienią spotyka swoje „wiosenne” dzieci.
Innym wczesno-wiosennym motylem, który poczuł zbliżającą się wiosnę jest rusałka drzewoszek (Nymphalis xanthomelas). Gatunek bardzo rzadki. Skrzydła motyla o rozpiętości do 6 cm są brązowe z licznymi rozjaśnieniami. Rusałka ta jest podobna do rusałki pokrzywnika, ale różni ją od niej biała półksiężycowata plamka na wierzchołkach obu przednich skrzydeł. Charakterystyczne są też okrągławe czarne plamy na górnych krawędziach tylnych skrzydeł. Motyl odżywia się sokiem wyciekającym ze zranionych drzew i z gnijących owoców, ale spija też płyny z padliny. Lubi wygrzewać się w promieniach słońca na mokrej glebie.
Pod koniec zimy, gdy tylko mocniej przygrzeje słońce, ze swych liściowych kryjowek i z zakmarków kory wychodzą niezliczone ilości kowali bezskrzydłych (Pyrrhociris apterus), aby kumulować w sobie życiodajne słoneczne ciepło. Te piękne owady lubią życie grupowe, bo grupa daje poczucie większego bezpieczeństwa, podobnie jak ostrzegawcza czarno-czerwona barwa ciała. Bezskrzydłe są tylko larwy kowali i część osobników dorosłych, zaś u wiekszości osobników skrzydła są normalnie rozwinięte.

Żurawie bliżej ludzi

Razem z kowalami grzeją się w słonecznych promieniach różne chrząszcze. Niemal zawsze na przedwiośniu zobaczymy bożą krówkę czyli biedronkę siedmiokropkę (Coccinella septempunctata). Na leśnych ścieżkach w marcu lubią się wygrzewać jadowite żmije zygzakowate (Vipera berus), trzeba więc być ostrożnym i nosić do lasu wysokie buty. W lasach ożywiły się mrówki rudnice i rozpoczęły swoje wiosenne porządki w mrowiskach. Na przedwiośniu na Mazury przylatują żurawie (Grus grus). Na marcowym niebie widać ich duże klucze i można usłyszeć żurawi donośny klangor, przypominający głos trąbki. Żerują na polach uprawnych pod lasami, wydłubując zieloną oziminę. Niegdyś stroniły od ludzi, obecnie bywają bliżej ludzkich gospodarstw. Żuraw w okresie godowym posiada popielato-szare upierzenie z brązowym odcieniem na grzbiecie, białymi bokami głowy i czarnymi końcówkami skrzydeł. Szczyt głowy przykrywa mu czerwona „czapeczka”. Dla tego gatunku charakterystyczny jest zwisający z tyłu ciała ozdobny pióropusz, utworzony przez lotki trzeciorzędowe. Zazwyczaj w drugiej połowie kwietnia ptaki nagle znikają z pól. Jest to bowiem czas ich gniazdowania w niedostępnych mokradłach.
Na niebie widoczne są nie tylko klucze żurawi, ale też klucze różnych gatunków gęsi i kaczek. Na jeziorach pojawiły się piękne kaczki czubate czyli czernice (Aythya fuligula). Samiec w szacie godowej ma czarne ciało z metalicznym, fioletowym połyskiem na głowie, szyi i piersi. Boki, brzuch i lusterko są białe. Samica jest ciemnobrązowa z jasnym brzuchem i białym wąskim paskiem wokół nasady dzioba. Zarówno samiec, jak i samica mają z tyłu głowy zawadiacki zwisający czarny czub złożony z lśniących piór ozdobnych.

Miłość na lodzie

Od początku marca na mokradłach słychać głosy godowe płazów. Z reguły wokalnie popisują się samce, wabiąc samice i informując o zajmowanym terytorium. Najpierw z zimowego odrętwienia budzi się żaba trawna (Rana temporaria) i przystępuje do godów. Wtedy na rozlewiskach i jeziorach trzyma się jeszcze lód. Zbiorowy ampleksus odbywa się więc na lodzie i częściowo w wodzie. Kilkanaście dni później do wody wchodzi żaba moczarowa (Rana arvalis). Koncerty płazów mamy zapewnione do końca czerwca (wyjątek stanowi kumak nizinny, którego czas godów może przeciągnąć się do końca lipca). Każdy gatunek płaza wykonuje inny wokal, więc monotonia nad mokradłami nam nie grozi. W lesie i w parkach pojawiają się nasze śliczne wiewiórki rude (Sciurus vulgaris). Ten rudzielec jest zwinny i szybki w bieganiu i w skokach po gałęziach drzew. Ma jeszcze zimowe „pędzelki” na uszach i puszysty ogon. Zimową porą wiewiórki zmniejszają swoją aktywność i przebywają w ukryciu.
Zimozielona jemioła (Viscum album) przygotowuje się do kwitnienia. Widać już nabrzmiałe pączki kwiatowe. Rozwinięte żółtawe, drobne (2–3 mm średnicy) kwiatki mają delikatny przyjemny zapach. Jemioła wydaje tak wiele białych nibyjagód, że wystarcza ich do pełni wiosny zarówno dla żarłocznych jemiołuszek jak i dla innych amatorów tego przysmaku. Jednym z tych amatorów jest paszkot (Turdus viscivorus) z rodziny drozdowatych. Najczęściej ptaki te widuje się w górach, ale chętnie przylatują o tej porze na Mazury. Część populacji zimuje w Polsce, jednak w większości są to ptaki wędrowne. Paszkoty mają charakterystyczne trójkątne plamy na spodzie ciała. Są płochliwe i prowadzą dość skryty tryb życia.

Zbliżającą się wiosnę zwiastują coraz głośniejsze i coraz bardziej zróżnicowane chóralne głosy ptasich śpiewaków. Na drzewach puste, solidnie zbudowane ptasie gniazda czekają na ponowne zasiedlenie. W lesie przylaszczki nieśmiało wystawiają pojedyncze kwiaty spod zeschłych, ubiegłorocznych liści. Wkrótce pierwszy dzień kalendarzowej i astronomicznej wiosny. Niecierpliwie czekamy, aby szarość dotychczasowych miesięcy ożywiły jej wspaniałe kolory. W ostatnią niedzielę wysoko nad polami słyszałam śpiew skowronka rolaka. To wyraźny znak, że wiosna już przekracza próg.
Maria Olszowska
Autorka jest emerytowaną nauczycielką biologii. Pochodzi z Krakowa, od trzydziestu lat mieszka w Mrągowie. Wciąż odkrywa piękno Mazur i chciałaby zachęcić innych do poznawania cudów tej krainy