Urządzanie lasu, czyli kto liczy drzewa w lesie…

Czy lasy się urządza?
Oczywiście. Mimo, że to pojęcie brzmi dla wielu osób abstrakcyjnie, to urządzanie lasu jest jedną z najstarszych i najważniejszych dziedzin leśnictwa.

W takim razie co to jest urządzanie lasu?
Najogólniej mówiąc, urządzanie lasu to z jednej strony inwentaryzacja stanu lasu i jego zasobów, a z drugiej organizacja i planowanie działań na przyszłość.

W jaki sposób realizuje się to w praktyce?
Głównie poprzez plany urządzenia lasu. Raz na dziesięć lat w każdym nadleśnictwie wykonywany jest opis taksacyjny wszystkich drzewostanów, weryfikowane są granice wydzieleń leśnych, określany jest zapas drewna na pniu i szereg innych elementów niezbędnych do bieżącej oceny stanu lasu, analizy dotychczasowego gospodarowania oraz zaplanowania działań gospodarczych i ochronnych na kolejne 10 lat. Jednym z najważniejszych elementów planu urządzenia lasu jest ustalenie etatów użytkowania, czyli ilości drewna do pozyskania, której nadleśniczy w kolejnym 10-leciu nie może przekroczyć.

Czyli leśnicy nie mogą wycinać, ile chcą i gdzie chcą?
Nie mogą. Ta maksymalna wielkość pozyskania drewna jest zatwierdzana przez ministra środowiska i przestrzegana w każdym nadleśnictwie, ponieważ realizacja etatu jest dokładnie kontrolowana.

Tak właściwie to po co i w jaki sposób ustala się ten „etat”?
Etat ustala się w oparciu o istniejące zainwentaryzowane zasoby na podstawie różnego rodzaju algorytmów i działań projektowych opartych na podstawach naukowych i doświadczeniu wielu pokoleń leśników. A ustala się go po to, by po realizacji kolejnego planu urządzenia lasu, lasy danego nadleśnictwa były zasobniejsze, bardziej różnorodne i odporne na działania czynników szkodotwórczych oraz lepiej dostosowane swoim składem gatunkowym do warunków siedliskowych.

Czyli lasów w Polsce jest coraz więcej, są coraz starsze, coraz zasobniejsze, bardziej zdrowe i różnorodne? Wydaje mi się, że wiele osób uważa, że jest zupełnie inaczej.
Lasy w naszym kraju są bardziej zasobne, niż się wydaje. Przeciętna miąższość, czyli objętość żywych drzew na hektar lasu, jest z roku na rok coraz wyższa. Są też coraz starsze, coraz bardziej zróżnicowane i zdrowsze. Wystarczy zajrzeć do jakiejkolwiek oficjalnej statystyki, by to potwierdzić. Nie wiem, skąd bierze się inna ocena lasu i leśnictwa. Sądzę, że często podchodzimy do wybranego obszaru lasu bardzo subiektywnie. Może ktoś kiedyś, będąc dzieckiem, przechadzał się po jakimś fragmencie starego, pięknego lasu, który teraz po kilkudziesięciu latach już nie istnieje, więc odczuwa stratę z tego powodu. Nie zwrócił jednak może uwagi, że tuż obok, ze średniowiekowej drągowiny w tym samym czasie wyrósł równie piękny stary las.

Bo las to żywy twór, który ciągle się zmienia?
Tak, dokładnie. Heraklit z Efezu i Peter F. Drucker twierdzili, że jedyną stałą jest zmienność. Odnosili to do różnych obszarów życia, a ja myślę, że to stwierdzenie najlepiej pasuje do przyrody, a do lasu w szczególności. Las to nie zamek w Malborku czy Giewont. Nie da się go zatrzymać w żadnym stadium rozwoju na dłużej. Trzeba natomiast starać się odpowiednio zarządzać zmianami, które w nim zachodzą z największą korzyścią dla człowieka i samego lasu. Temu między innymi służy także urządzanie lasu.

A jak w optymalny sposób urządzać las?
Myślę, że najważniejsza jest różnorodność, która zapewnia stabilność. Myślę nie tylko o różnorodności gatunków drzew w lesie, ale także o różnorodności wiekowej. Dla wielu osób stare drzewostany są czymś świętym, co należy pozostawiać i chronić bez względu na wszystko. Ja, podobnie jak wielu leśników, uważam, że las powinien być jak tradycyjna rodzina, gdzie są dziadkowie, rodzice i dzieci. Starzejące się społeczeństwa to wielki problem gospodarczy i społeczny wielu krajów. Dlatego las powinien być zróżnicowany wiekowo, reprezentowany równomiernie przez wszystkie klasy wieku. Jedynie to zapewni możliwość korzystania z tego wyjątkowego dobra przez nasze wnuki i kolejne pokolenia. Idea trwałości lasu i ciągłości korzystania z jego dóbr, leżąca u podstaw urządzania lasu i całego leśnictwa wciąż jest aktualna i optymalna.

Czy lasy prywatne też są urządzane?
Tak, zgodnie z ustawą o lasach powinny być urządzane w sposób uproszczony, na zlecenie odpowiedniego starosty. Niestety, zakres i jakość urządzania lasów prywatnych pozostawiają wiele do życzenia.

Skąd więc czerpać informacje o lasach prywatnych?
BULiGL realizuje od ponad dziesięciu lat na zlecenie Lasów Państwowych projekt pod nazwą Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasu (WISL), który polega na zakładaniu powierzchni pomiarowych w określonej siatce kwadratów w lasach wszystkich form własności na terenie całego kraju. Ponieważ właściciel lasu nie wie, gdzie takie pomiary są prowadzone, dane z nich pochodzące są doskonałym, obiektywnym źródłem informacji o zasobach leśnych i gospodarowaniu zarówno w lasach państwowych, jak i prywatnych. Ponieważ metodyka WISL jest zbliżona do metodyk stosowanych w całej Europie, dane pochodzące z WISL są wykorzystywane w wielu statystykach krajowych (min. GUS) i europejskich.

Gdzie jeszcze można znaleźć informacje o lesie?
BULiGL realizuje także projekt Banku Danych o Lasach (BDL). W ramach tego projektu zagregowanych i zcyfryzowanch zostało większość danych z różnych źródeł informacji (plany urządzenia lasu, WISL), które są dostępne dla każdego użytkownika internetu. Wystarczy wpisać BDL w przeglądarkę internetową i można dowiedzieć się jaki jest faktyczny stan lasów w całej Polsce, w naszym regionie, a nawet uzyskać informację o lesie, który rośnie za granicą naszej działki.

Czy to wszystko czym zajmuje się BULiGL?
Nie, wykonujemy także prace geodezyjne, różnego rodzaju opracowania i plany dla obiektów przyrodniczych oraz specyficzne inwentaryzacje i analizy dotyczące obszarów leśnych. Jednak głównym zadaniem jest właściwe planowanie urządzeniowe, które jest wyrazem profesjonalnej dbałości o teraźniejszość i przyszłość naszych lasów.