Owady - Leśna służba sanitarna

Przykładem owadów nekrofagicznych jest grabarz pospolity (Nicrophorus vespillo) i grabarz żółtoczarny (Necrophorus vespilloides) ).
Grabarz pospolity ma długość ciała 1-2,5 cm. Ciekawy jest fakt występowania wariantów barwnych dorosłego chrząszcza, różniących się rozłożeniem żółtych bądź pomarańczowych plam na czarnych pokrywach skrzydeł.

Grabarz kopie dołek

Na końcowych segmentach czułków grabarza znajdują się organy wyczulone na siarkowodór oraz cykliczne związki węgla, uwalniane podczas rozkładu organicznych szczątków. Samce dzięki nim lokalizują padlinę i zaczynają koło niej rozkopywać ziemię. Powoduje to zapadanie się padliny w wykopany dołek. Często teren kopania staje się polem walki samców o znalezioną zdobycz. Zwycięski samiec zwabia samicę specyficznym zapachem, wydając przy tym skrzypiące dźwięki, wywołane pocieraniem pokryw o odwłok. Owadzia para kończy zakopywanie padliny a następnie przekopuje ukośny, rozgałęziony korytarz, prowadzący z powierzchni ziemi do padliny. W korytarzowych rozgałęzieniach samica składa jaja, z których po kilku dniach wylęgają się larwy. Grabarz pospolity posiada trzy stadia larwalne, w każdym stadium larwa ma odmienny wygląd. Jest to zjawisko hipermetamorfozy. Do drugiej wylinki larwy są karmione przez dorosłe osobniki brunatną cieczą powstałą z przetrawionej padliny. W odróżnieniu od swoich larw dorosłe grabarze odżywiają się głównie żywymi larwami innych owadów.

Żuki toczą kulkę nawozu

Znanymi koprofagami są leśne żuki gnojowe (Geotrupes stercorarius). Dorosły owad osiąga od 1,6 do 2,7 cm długości. Spód jego ciała posiada delikatny, metaliczny niebieski lub zielony połysk. Grzbiet ma ciemną połyskującą barwę, przyjmującą odcień granatu. Na głowie znajdują się czułki składające się z jedenastu członów z trójczłonową buławką. Pokrywy posiadają wyraźne guzy barkowe oraz żeberka i bruzdki. Żuki gnojowe fruwają o zmierzchu. W ciągu dnia powoli maszerują lub toczą kulkę nawozu. W menu żuków są także butwiejące liście, igliwie, mech i kora drzew. Żuk gnojowy potrafi przemieszczać ciężary kilkaset razy przekraczające masę jego ciała. Po kopulacji owad kopie pod pryzmą nawozu półmetrowy szyb, w odgałęzieniach którego samica składa po jednym jaju, zaś samiec do tych rozgałęzień wprowadza nawozowe kulki, stanowiące zapas pokarmu dla larw. Następnie boczne rozgałęzienia zostają zamknięte ziemią. Żuki odgrywają również ważną rolę w procesach glebotwórczych, podobnie jak dżdżownice spulchniając i użyźniając glebę.

Grzyb smaczny jak padlina

Ścierwca (Oiceoptoma thoracicum) spotkamy w lesie i na łąkach. To chrząszcz długości 11–16 mm, płaski, szaroczarny z rdzawo-brązowym przedpleczem. Pełni w przyrodzie rolę podwójną. Jest nekrofagiem i koprofagiem jednocześnie. Oprócz padliny i odchodów gustuje w zarodnikach nieapetycznie wyglądającego grzybka sromotnika bezwstydnego (Phallus impudicus), który cuchnie jak padlina. Tym sposobem grzyb zwabiając ścierwca i inne owady nekrofagiczne, zapewnia sobie rozsiewanie zarodników. Ścierwiec poluje także na swoich współbiesiadników - larwy much oraz innych chrząszczy. Z łatwością się przemieszcza, ponieważ jest niezłym lotnikiem. Nazwa polska ścierwiec jest adekwatna do biologicznej roli owada, zaś łacińska sprawia problem nawet naukowcom, ponieważ występuje w trzech, różnych wersjach: Oiceoptoma thoracicum, Oeceptoma thoracicum oraz Silpha thoracica.

Mrówki robią "to" w locie

Leśne mrówki rudnice (Formica rufa) to owady społeczne, budujące mrowiska. W społeczności mrówek występują trzy kasty: bezpłciowe robotnice, samica (królowa) i samce. Owad posiada długie i mocne odnóża. Długość ciała robotnicy wynosi 6–9 mm, a samca i samicy 9–11 mm. W lecie z jaj wylęgają się liczne uskrzydlone samice i samce, które odbywają lot godowy. W czasie tego lotu samce zapładniają samice i po locie godowym samce giną. Zapłodnione samice natomiast przystępują do założenia mrowiska. Królowa składa jaja, zaś robotnice wykonują wszelkie prace związane z utrzymaniem mrowiska, jego obroną (intruza spryskują wytwarzanym kwasem mrówkowym) i zdobywaniem pokarmu. Mrówki są owadami bardzo pożytecznymi. Odżywiają się różnorodnymi owadami i ich larwami, które po uśmierceniu transportują do mrowiska. Gdy ofiara jest większa, robią to wspólnie. Chronią w ten sposób las przed masowym rozmnożeniem szkodników. Są także nekrofagami, usuwającymi martwe szczątki zwierząt.

Ostatnie ogniwo

Grabarze, żuki gnojowe, ścierwce czy mrówki rudnice pełnią rolę „czyścicieli" lasu. Jesienią mają szczególnie dużo pracy. Choć to nieduże zwierzęta, to zawdzięczamy im wiele. Obok bakterii i grzybów są niezbędnym końcowym ogniwem wszystkich łańcuchów troficznych, umożliwiając przetwarzanie szczątków organicznych w nieorganiczną materię (składniki mineralne) dostępną dla roślin zielonych. Zapewniają w ten sposób krążenie materii w przyrodzie, a tym samym życie na naszej planecie.

Maria Olszowska
Autorka jest emerytowaną nauczycielką biologii. Pochodzi z Krakowa, od trzydziestu lat mieszka w Mrągowie. Wciąż odkrywa piękno Mazur i chciałaby zachęcić innych do poznawania cudów tej krainy