Światowy Dzień Fascynujących Roślin: Bez czarny - recepta na zdrowie

Przed budynkiem Collegium Biologiae Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (ul. Oczapowskiego 1A, Olsztyn-Kortowo) w godz. 10.00-16.00 farbami akrylowymi na starych dachówkach malować będziemy bioróżnorodność łąki: rośliny i owady (zapylacze), związane z łąką oraz inne rośliny w Polsce występujące. Przed budynkiem powstanie konstrukcja dachu, pokryta wiosenną łąką kwietną wymalowaną na dachówkach. Każdy będzie mógł pod okiem znawców sztuki pomalować jedną z takich dachówek (liczymy zwłaszcza na pracowników i studentów, którzy swą wiedzę biologiczną utrwalą w farbach). Część z prac zostanie wyeksponowana na wystawie w czasie Europejskie Nocy Naukowców (30 września).
Jakie rośliny malować? Może podpowiedź znajdziemy w publikacjach naukowców z Wydziału Biologii i Biotechnologii UWM. Dziś podpowiedź pierwsza.

Bez czarny (Sambucus nigra L.) to krzew lub drzewo osiągające wysokość do 10 m. Pień z jasnobrunatną lub szarą, spękaną korą. Obecne liczne przetchlinki. Gałązki zawierają obfity, biały, miękki rdzeń. Liście są naprzeciwległe i nieparzystopierzaste, zazwyczaj z 2-3 parami listków bocznych i jednym większym listkiem końcowym. Listki boczne prawie siedzące, zaostrzone, skąpo owłosione. Występuje jaśniejsza strona spodnia liści w porównaniu z ciemnozieloną wierzchnią. Ogonek liściowy na górnej stronie rynienkowaty. Małe kwiaty są 5-krotne, koloru białego zebrane w kwiatostany – baldachogrona. Kwiaty nie posiadają miodników. Owocostan z purpuro-fioletowymi szypułami zwieszający się. Owocem jest 3-nasienny, kulisty pestkowiec, mięsisty i lśniący. Powierzchnia owoców jest falista i jasnobrązowa. Roślina kwitnie od maja do lipca, okres dojrzewania owoców od sierpnia do września.

Siedlisko

Bez czarny to gatunek preferujący gleby żyzne i bogate w związki azotu i fosforu, zwykle też bogate w potas, umiarkowanie wilgotne. Rozpowszechniony w lasach łęgowych, przy brzegach rzek i w okrajkach leśnych. Częsty jest również na siedliskach antropogenicznych; w zaroślach porastających opuszczone osiedla, ogrody, tereny przemysłowe. W Polsce gatunek jest pospolity na całym obszarze kraju.

Zastosowanie w lecznictwie

Bez czarny jest rośliną o wielostronnym zastosowaniu. Już od dawnych czasów jego kwiaty, liście i świeża kora stosowane były jako środek leczniczy. Kwiaty działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach. Wykorzystywany także do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych oraz przemywania oczu przy zapaleniu spojówek. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy. Dawniej kwiatów używano do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących. Kora z dwu i trzyletnich gałązek w medycynie ludowej była używana jako środek moczopędny silniej działający niż kwiaty i owoce. Kwiaty bzu czarnego są używane do zmniejszenia bólów menstruacyjnych. Wyciągi z owoców mają także słabe działanie przeciwbólowe.

Kwiaty do suszenia ścina się całymi baldachami. Najlepiej suszyć w miejscu przewiewnym i suchym, cienką warstwą, w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni Celsjusza. Owoce najlepiej zbierać po deszczowym dniu, ale w słoneczny dzień, kiedy są w większości w pełni dojrzałe (mają kolor czarnofioletowy). Odrzuca się zielone i niedojrzałe, gdyż zawierają duże ilości sambunigryny, która jest trująca. Bez czarny służy również jako surowiec kosmetyczny. Wyciągi są wykorzystywane do wytwarzania maseczek kosmetycznych i kremów. Szczególnie bez czarny nadaje się do pielęgnacji skóry starzejącej się, gdyż działa zmiękczająco, przeciw zmarszczkowo i wybielająco.