Dąb szypułkowy to gatunek typowy dla rodzaju dębów, obejmującego drzewa liściaste z rodziny bukowatych. Charakteryzuje się wytrzymałym, twardym i trwałym drewnem. Sprawia majestatyczne wrażenie, jest bardzo okazały. Odgrywa istotną rolę w symbolice i dawniej w kultach religijnych. Jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły. Stare okazy nierzadko są pomnikami przyrody.

Drzewo to jest długowieczne, żyje ponad 700 lat. W młodości rośnie dość szybko. Proces ten kończy się w wieku 120–200 lat. Przez pierwsze 5-8 lat przyrasta wolno (10-20 cm rocznie) osiągając w 5 lat około 80 cm. W międzyczasie mocno rosną korzenie. Początkowo palowy, a dopiero z wiekiem wykształca się typowy dla dębu ukośny system korzeniowy. Największy przyrost przeciętnej wysokości występuje w wieku 36-40 lat. Później maleje, a w wieku 100-120 lat prawie ustaje, chociaż może trwać nawet do lat dwustu. Pęd główny młodych dębów przyrasta cyklicznie w okresie wegetacyjnym. Może być nawet 4-5 cykli przyrostowych w sezonie. W Polsce są przeważnie dwa cykle: majowy – wiosenny, podczas którego wykorzystywane są składniki zapasowe z poprzedniego okresu wegetacyjnego, oraz świętojański – letni . U drzew starszych liczba przyrostów letnich maleje z wiekiem, aż w końcu ustaje prawie zupełnie. Przyrost pnia na grubość trwa jednak dalej.

Gatunek wyróżniający dla: podzwiązku Ulmenion minoris, zespołu Ficario-Ulmetum minoris, dla grupy zespołów dąbrów niżowych na glebach wilgotnych, zespołu Betulo pendulae-Quercetum roboris, dla dąbrów podgórskich na glebach oglejonych, borów mieszanych, zespołu Calamagrostio villosae-Pinetum.

Występuje w Europie (oprócz północnej Skandynawii) oraz południowo-wschodniej Azji. W Polsce bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego. Najczęściej rośnie w lasach mieszanych, łęgach i grądach. Występuje na nizinach, a w obszary górskie wkracza zwykle dolinami. Dobrze znosi okresowe zalewanie, jest drzewem światłolubnym, ale jako młode drzewo dobrze znosi zacienienie boczne. Preferuje gleby świeże, głębokie, żyzne i wilgotne, są to gliny lekkie, średnie i iły. Występuje na glebach brunatnych i płowych. W południowej Polsce występuje do wysokości 500 m n.p.m. – powyżej spotkać można tylko pojedyncze okazy).

Najwyżej odnotowane występowanie w Polsce – Karkonosze – 925 m n.p.m.
Najwyżej odnotowany w Europie – Alpy 1420 m n.p.m., w Azji na Kaukazie w podgatunku pedunculiflora – 1800 m n.p.m.
W Polsce największe skupiska tego gatunku to Puszcza Białowieska, Puszcza Borecka, dolina Odry na Nizinie Śląskiej oraz Dąbrowy Krotoszyńskie, lasy czeszewskie i czerniejewskie na Nizinie Południowo-wielkopolskiej.

Znajduje się pod ochroną.