Szlak: Ścieżka historyczno-turystyczna w Ełku

Kolor szlaku

-

Długość

-

Czas przejścia

1 dzień

Poziom trudności

Łatwy

Miejscowość startu

Ełk

Miejscowość końca

Ełk

Ścieżka historyczno-turystyczna w Ełku - przewodnik po szlaku

• 

  1. Wieża ciśnień

  W 1895 roku na przedmieściu Garncarskim zbudowano wieżę ciśnień, jednocześnie Ełk otrzymał nowe ujęcie wody, która popłynęła do mieszkań. Było to wielkie osiągnięcie cywilizacyjne. Gospodarstwa domowe na przełomie wieków zmieniły zasady funkcjonowania. Zwarta zabudowa miejska, czytelne szlaki komunikacyjne, szerokie ulice, umożliwiły wytyczenie pierwszych sieci uzbrojenia ulicznego.
  Wieża jest budowlą pięciokondygnacyjną, z otynkowaną pierwszą i drugą oraz piątą kondygnacją. Została pokryta dachem kopulastym z lukarnami i latarnią.
  Ujęcie wody znajdowało się w lesie, około 4 kilometrów od miasta. Z sześciu studzien głębinowych woda płynęła do zbiornika retencyjnego, skąd rurami tłoczono ją do wieży ciśnień. Tu znajdował się zbiornik, z którego woda pod odpowiednim ciśnieniem płynęła do ełckich mieszkań. Sieć wodna liczyła około 30 kilometrów. Ełk zużywał wówczas około
  2 milionów litrów wody dziennie. Dziś miasto zużywa około 12 milionów litrów wody.
  

• 

  2. Cypel - widok na Jezioro Ełckie

  Z małego półwyspu wcinającego się w jezioro mamy wspaniały widok na rozłożone nad brzegiem jezioro oraz na most i wyspę zamkową.
  Przewężenie rozdziela jezioro na część północną (Małe Ełckie) i południową (Duże Ełckie). W przewężeniu znajdowała się niegdyś wyspa (obecnie półwysep), na której krzyżacy, korzystając z naturalnych walorów obronnych miejsca, zbudowali zamek. Prawdopodobnie już wcześniej z tych samych względów ulokowali tu gród Jaćwingowie.
  W połowie XIX wieku półwysep stał się miejscem wypoczynku. Z czasem zaczęła tu funkcjonować restauracja Flieggesgarten, będąca jednym z ulubionych miejsc wypoczynku mieszkańców miasta.
  

• 

  3. Brama Niemiecka

  Do Ełku można było wjechać przez dwie bramy. Od strony północnej Bramą Niemiecką, zwaną w XV wieku Bramą Kętrzyńską lub Garncarską, a od południa Bramą Polską. Północną granicę miasta stanowiło widoczne do dziś obniżenie terenu na wysokości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
  Za Bramą Niemiecką znajdowało się przedmieście garncarzy. Na nim w 1895 roku wzniesiono wieżę ciśnień.
  
  

• 

  4. Plac Karla Leonharda Velthusena

  Przed wojną znajdował się tu skwer ze skromnym, pochodzącym z roku 1910 roku pomnikiem Karla Leonharda Velthusena.
  Karl Leonhard Velthusen, urodził się 31 grudnia 1812 w Warszawie w rodzinie kupieckiej. Już jako dziecko przejawiał talent poetycki. Studiował prawo we Wrocławiu i Berlinie. Po studiach trafił do Ełku, gdzie rozpoczął pracę w sądzie.
  Współpracował z ełcką gazetą Lycker Zeitung, opracowywał dlań dodatek Unser Masuren- Land (Nasze Mazury). Jest autorem Chronik der Stadt un des Kreises Lyck (Kronika miasta i powiatu Ełk). Napisał również epos Skomand – poetycki opis walki dowodzonych przez Skomanda Jaćwingów z Zakonem. Był społecznikiem, inicjatorem powstania wielu stowarzyszeń. Zmarł w 1892 roku.
  

• 

  5. Zamek

  Na wyspie leżącej w przewężeniu Jeziora Ełckiego znajdowało się pierwotnie obronne grodzisko jaćwieskie. Podbój ziem, na których stoi Ełk, Krzyżacy zakończyli w roku 1283. Być może już wówczas na wyspie stanęła drewniana strażnica, która później przekształciła się
  w murowany zamek. Pierwsza wzmianka o miejscowości i zamku pojawia się w roku 1390. Decyzję o budowie zamku podjął komtur Bałgi Ulryk von Jungingen. Wznoszono go pomiędzy 1398 a 1406.
  Zamek był dwuczłonowy i składał się z zamku właściwego i podzamcza. Zamek właściwy był usytuowany we wschodniej części wyspy, oddzielonej fosą z mostem od części zachodniej. Posiadał dwa skrzydła, oba kilkukondygnacyjne i podpiwniczone. Główne, północne, miało charakter mieszkalny, zaś południowe gospodarczy. Czworoboczny dziedziniec zamykały wysokie mury obronne ze strzelnicami. Mury wzmacniały przypory. Na terenie zamku mieściła się prawdopodobnie mała kaplica. Zamek nie posiadał wieży głównej. Otoczony był międzymurzem i murem obwodowym z przyporami. Wjazd na zamek prowadził od strony miasta przez długi drewniany most zwodzony i ufortyfikowany przejazd bramny. Przedzamcze było położone na zachodniej części wyspy oddzielonej od zamku właściwego fosą z mostem. Otoczone było murem obronnym. Miało charakter gospodarczy, funkcjonował tu młyn. Wjazd bramny na przedzamcze prowadził od strony zachodniej przez drewniany most zwodzony.
  Zamek wielokrotnie w swoich dziejach gościł znakomitych gości. W 1639 roku na zamku nocował Władysław IV Waza. Towarzyszący królowi kanclerz wielki litewski Albrecht Radziwiłł narzekał, że przyjęcie, jakiego doznał król, było niezbyt wylewne.
  
  

• 

  6. Miejsce urodzenia Siegfrieda Lenza

  Z tej perspektywy, z nieistniejącego już dziś domu przy ulicy Kaiser Wilhelm Strasse, oglądał Jezioro Ełckie urodzony w naszym mieście wybitny niemiecki pisarz Siegfried Lenz.
  Urodził się w Ełku 17 marca 1926 roku w rodzinie urzędnika celnego. Gdy zaczął chodzić do szkoły, zamieszkał u babci pod adresem Kaiser Wilhelm Strasse 103.
  W czasie wojny służył krótko w Kriegsmarine. Trafił do brytyjskiej niewoli, po zwolnieniu studiował literaturę, filozofię i anglistykę w Hamburgu. W latach 1950-1951 był redaktorem działu kulturalnego tygodnika "Die Welt". Od 1951 zajął się twórczością literacką, współpracował z licznymi wydawnictwami prasowymi, radiem, wykładał także gościnnie na uniwersytecie. Jest laureatem wielu nagród, odznaczeń i wyróżnień. Największym międzynarodowym sukcesem pisarza okazała się powieść Lekcja języka niemieckiego. Utwór traktujący o moralnych konfliktach w faszystowskich Niemczech został przetłumaczona na 19 języków
  Siegfried Lenz, podobnie jak Günter Grass, zaangażowany był w polsko - niemieckie pojednanie, popierał także politykę wschodnią Willego Brandta służącą normalizacji stosunków łączących oba narody.
  Bardzo ważną pozycją w jego dorobku jest „Muzeum ziemi ojczystej”. Jest to barwa opowieść o Mazurach widziana przez pryzmat losów mieszkańców Łukowca (Ełku).
  

• 

  7. Rzeka Ełk

  Rzeka Ełk oraz niedaleka Lega były osiami osadnictwa Jaćwingów, bałtyckiego plemienia we wczesnym średniowieczu. Terytorium Jaćwingów zajmowało w ogólnym zarysie w XII-XIII wieku obszar między Biebrzą na południu, Niemnem na wschodzie, Niemnem lub Szeszupą na północy oraz obszarami między jeziorami Mamry i Śniardwy a rzeką Ełk na zachodzie.
  Rzeka Ełk była częścią szlaku handlowego łączącego ziemie Jaćwingów z ziemiami ruskimi. Szlak rzeczny wiódł z Brześcia Bugiem, Narwią, Biebrzą i rzeką Ełk.
  Pod koniec XIII wieku ziemie Jaćwingów zostały podbite przez Krzyżaków. Kraj został wyludniony i zniszczony. Opuszczone przez ludzi pola porósł las. Od roku 1422, a więc od pokoju melneńskiego ostatecznie kończącego zmagania litewsko-krzyżackie, na dawnych ziemiach jaćwieskich rozwinęło się osadnictwo polskie, litewskie i ruskie.
  
  

• 

  8. Most drogowy na rzece Ełk („Polska Brama”)

  W miejscu istniejącego dziś mostu drogowego na rzece Ełk istniał wcześniej most drewniany (był on nieco przesunięty w stronę jeziora, pozostałości pali można jeszcze zauważyć płynąc po rzece kajakiem). Nazywano go Powollibrücke (zbitka słowna mazursko-niemiecka, oznacza „jedź powoli”), a później także mostem Gizewiusza. Uczczono w ten sposób pamięć Gustawa Gizewiusza (1810-1848), jednej z najważniejszych postaci w historii Mazur. Kształcił się w gimnazjum w Ełku i na uniwersytecie w Królewcu. Przez większość życia był duchownym ewangelickim w Ostródzie. Całe życie poświęcił pracy oświatowej. Był faktycznym redaktorem pierwszego świeckiego pisma dla Mazurów Przyjaciela Ludu Łeckiego. Przeciwstawiał się bezmyślnej germanizacji szkolnictwa mazurskiego. Jego Die polnische Sprachfrage in Preussn oraz Skarga Mazura wystawiają mu świadectwo wybitnego publicysty. Jako człowiek wielkiego serca, w okresie głodu rozdawał ubogim zakupione za własne pieniądze zboże. Po wojnie jego imieniem nazwano miasto Loetzen (Lec, obecnie Giżycko), mimo że z tym miastem nie miał nic wspólnego.
  Na wysokości mostu Gizewiusza bądź, jak kto woli, Powollibrücke jeszcze w początkach XX wieku rozpoczynało się właściwie miasto Ełk. Istniała tu niegdyś tak zwana „Polska Brama”. Jej nazwa wskazuje, że droga prowadząca przez nią wiodła w kierunku granicy z Polską. Za nią znajdowały się cmentarze: żydowski oraz katolicki.
  

• 

  9. Katedra Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika

  W 1853 katolicy ełccy (dzięki wsparciu Związku św. Wojciecha) zakupili gospodarstwo i sześć morgów ziemi przy Placu Pastuchów, a stojący tam dom przerobiono na kaplicę i poświęcono w 1854 roku Świętemu Wojciechowi. W pobliżu założono cmentarz katolicki. Po kaplicy nie ma już nawet śladu, pozostałości cmentarza do dziś możemy oglądać przy ulicy Pięknej.
  W 1893 roku katolicy otrzymali położony nad rzeką duży plac przy ówczesnej ulicy Yorckstrasse (obecnie Kościuszki. Kanonicznie parafię erygowano 31 marca 1871 roku. Kościół św. Wojciecha został wzniesiony w latach 1893-1895. Świątynia została konsekrowana w październiku 1903 roku.
  Kościół nosi cechy neogotyku. Korpus świątyni jest trójnawowy i czteroosiowy. Od strony kruchty widzimy trójkondygnacyjną wieżę na planie kwadratu. Wieża kościelna została nakryta hełmem stożkowym zwieńczonym krzyżem. Korpus główny świątyni nakryty został dachem dwuspadowym, prezbiterium i zakrystie dachem trójpołaciowym.
  We wnętrzu kościoła znajdują się trzy ołtarze. Ołtarz główny wieńczy rzeźba Jezusa Ukrzyżowanego. Dwa ołtarze boczne, poświęcone Maryi, ufundował Joachim Skibowski z Ełku. Wnukiem Joachima jest urodzony w Ełku w 1925 roku Klaus Otto Skibowski, bliski współpracownik Konrada Adenauera i rzecznik współpracy polsko-niemieckiej. Klaus jest między innymi autorem książki Wolken über weitem Land - Eine Familiengeschichte aus Masuren.
  Proboszczem parafii św. Wojciecha był w latach 1919-1945 Karl Fox. Który po II wojnie światowej pozostał w mieście i nadal sprawował opiekę duszpasterską. Dzięki przytomności umysłu i paru butelkom mszalnego wina zdołał uchronić kościół i plebanię przed rozszabrowaniem.
  

• 

  10. Gmach Wyższego Seminarium Duchownego

  W 1884 roku w niedalekiej odległości od dworca rozpoczęto budowę koszarów piechoty i kawalerii. Zaczęła się kształtować nowa ulica będąca drugim po ulicy Dworcowej (obecnie Armii Krajowej) połączeniem ulicy Głównej (Wojska Polskiego) z dworcem kolejowym. Nazwano ją oficjalnie ulicą Młynową (w pobliżu stał wiatrak), ale mieszkańcy nadali jej mało wytworną nazwę Świńska, ponieważ handlowano tu tymi zwierzętami. Trzy ulice: Nowa (obecnie Mickiewicza), Młynowa (Tadeusza Kościuszki) oraz Dworcowa (obecnie Armii Krajowej) wyznaczyły nowe śródmieście. Połączono je ulicami poprzecznymi, tworząc w ten sposób nowoczesny układ przestrzenny.
  Ulica Kościuszki może pochwalić się paroma ciekawymi kamienicami z początków XX wieku. Przykładem może być kamienica z numerem 9. Była to kamienica mieszkalna,
  wzniesiona w pierwszej ćwierci XX w. Kamienica ma korpus jedenastoosiowy, jedno skrzydło czteroosiowe, drugie dwuosiowe. Bogatą ornamentykę budynku uzyskano poprzez zastosowanie cegły żółtej i czerwonej oraz tynkowanych płaszczyzn. Wszystkie otwory w budynku zostały zamknięte łukiem i ujęte opaskami z czerwonej cegły. Osie od piątej do siódmej korpusu tworzą ryzalit środkowy. Ryzality te zamykają attyki schodkowe. W ryzalicie środkowym, w pierwszej kondygnacji, centralnie umieszczono drzwi. W kondygnacjach drugiej i trzeciej umieszczono balkony. Nad osią z drzwiami widzimy okno przykryte hełmem stożkowym.
  Na uwagę zasługują również wzniesione w początkach XX wieku kamienice przy Kościuszki 7 oraz 11.
  

• 

  11. Gmach Zespołu Szkół Muzycznych (Armii Krajowej 21)

  Po zwycięskiej wojnie z Francją (1870-1871) dzięki ogromnej kontrybucji, jaką musieli zapłacić pokonani Francuzi, rozpoczął się w Niemczech prawdziwy boom budowlany. W Prusach Wschodnich nie osiągnął on takiego rozmachu i zasięgu jak w innych częściach państwa niemieckiego. Niemniej jednak również tu widoczne były zmiany. Ełk zaczął się rozwijać i bogacić na niespotykaną dotychczas skalę. Wzrastała liczba zamożnych mieszkańców. Pojawiło się zapotrzebowanie na wystawne domy i obiekty użyteczności publicznej. Kamienica znajdująca się przy Armii Krajowej 21 to świadectwo tego właśnie okresu.
  Na temat historii budynku wiadomo niewiele. Wzniesiono go na parceli położonej przy Bahnhofstrasse (Dworcowej, obecnie Armii Krajowej), którą wytyczono w latach 60-tych XIX wieku, w związku budową linii kolejowej do Ełku.
  Na parterze kamienicy znajdowały się dwa sklepy, na I i II piętrze od frontu mieściły się dwa okazałe mieszkania pierwszych właścicieli, z salonami w amfiladzie wzdłuż balkonów umieszczonych między ryzalitami. Z tyłu kamienicy i na poddaszu znajdowały się małe mieszkanka i pokoje dla służby, która miała osobną klatkę schodową w oficynie. Z czasem obiekt ten stał się typową kamienicą czynszową z pokojami do wynajęcia. Książka adresowa miasta Ełku z 1930 roku pod tym adresem odnotowuje właścicielkę Augustę Zimmermann i dodatkowo jeszcze 32 osoby. Wśród nich: dwoje właścicieli sklepów, handlarza bydła, fotografa, dwóch lekarzy, dwie wdowy, emerytów, robotników, pokojówki.
  

• 

  12. Ełcka Kolej Wąskotorowa

  Przybycie do Ełku pierwszego pociągu - 8 grudnia 1868 roku- zmieniło miasto. Już w 1878 linia kolejowa dotarła do granicznych Prostek i dalej do Grajewa. Dla Ełku nastał czas prosperity. Pomiędzy odcinkiem Wojska Polskiego przy kościele a dworcem kolejowym wykształciła się nowa, reprezentacyjna część miasta.
  Dobrze prosperująca kolej zachęcała do kolejnych inwestycji. W celu ożywienia okolic o dużej wartości gospodarczej, lecz słabo rozwiniętej sieci komunikacyjnej podjęto decyzje o budowie na Mazurach linii wąskotorowych. Na przełomie XIX i XX wieku utworzono węzły w Kętrzynie, Olecku i Ełku. Historia wąskotorówki w Olecku skończyła się w 1945 roku, w Kętrzynie funkcjonowała jeszcze jakiś czas w ramach PKP, a do naszych czasów przetrwała jedynie wąskotorówka ełcka.
  W 1905 roku na zlecenie landrata ełckiego Suermondta powstał projekt budowy linii wąskotorowej. W 1906 roku powołano towarzystwo akcyjne budowy kolejki wąskotorowej. Linia miała prowadzić z Ełku, przez rzekę Ełk, przesmykiem pomiędzy jeziorami: Ełckim i Selment Wielki, dalej pomiędzy Selmentem Wielkim a Regielnickim przez Regielnicę i Kałęczyny do Lasek Małych. Tutaj linia rozdzielała się. Jedna trasa prowadziła przez Sypitki, Pisanicę i Kalinowo do granicznego Turowa. Druga natomiast do wsi Zawady Tworki nad jeziorem Rajgrodzkim.
  Budowa trwała dość długo ze względu na duży zakres robót ziemnych. Uroczyste otwarcie ruchu na trasie Ełk - Laski - Borzymy i odgałęzieniu Laski - Zawady Tworki odbyło się 23 października 1913 r. Odcinek z Borzym do Turowa przekazano do eksploatacji 1 grudnia 1915 r., już po wyparciu Rosjan z Prus Wschodnich. Linię obsługiwały 4 dwuosiowe parowozy oraz 42 wagony w tym 2 pocztowo – bagażowe i 5 osobowych.
  Budynek stacyjny wzniesiony został ok. 1913 r. Budowla składa się z dwóch brył - głównej na planie kwadratu i pomocniczej (poczekalni) na planie prostokąta. Całość zbudowano z cegły na kamienno-ceglanej podmurówce. W celu zaopatrywania parowozów w wodę zbudowano również wieżę wodną.
  W 1991 roku ełcka kolej wąskotorowa została wpisana do rejestru zabytków. Odtąd odbywają się tu przejazdy w stylu retro. Staraniem społeczników, braci Mirosława i Adama Sawczyńskich, w poczekalni dworca zostało otwarte Muzeum Techniki i Kultury Kolejnictwa.
  

• 

  13. Gmach Poczty

  Urząd pocztowy w Ełku wymieniony jest po raz pierwszy w roku 1799. Kierował nim wówczas niejaki Lavemann, mając do pomocy sekretarza Rochledera.
  W każdą środę wieś wysyłała posłańca do Ełku po pocztę. Posłaniec otrzymywał zamkniętą torbę i zawoził ją do wsi, gdzie listy były rozdzielane.
  Dyliżanse pocztowe przewoziły również pasażerów. Około 1820 roku dyliżanse pocztowe z Ełku przez Olecko do Gąbina (obecnie Gusiew w obwodzie kaliningradzkim) kursowały raz w tygodniu, wkrótce dwukrotnie, a od 1825 już trzy razy w tygodniu.
  W 1815 roku do urzędu pocztowego Ełk należały stacje: Orzysz, Biała Piska, Pisz, Olecko, a także składnica w Cichach (Cichy). Od 1815 do 1824 naczelnikiem ełckiego urzędu pocztowego był poczmistrz Parmann. Ponieważ ruch pocztowy się rozszerzał, przyznano mu sekretarza i listonosza.
  Od 1868 roku, kiedy Ełk uzyskał połączenie kolejowe, poczta zaczęła być przewożona koleją. Powoli era koni i dyliżansów odchodziła do lamusa.
  Do drugiej połowy XIX wieku ełcki urząd pocztowy bardzo często zmieniał swoją siedzibę w obrębie ulicy Głównej (obecnie Wojska Polskiego). Sytuacja ustabilizowała się, gdy w 1866 roku urząd został przeniesiony na ulicę Bahnhostrasse (Dworcową, obecnie Armii Krajowej). Stojący do dziś budynek wzniesiony został w 1881 r. Rozmieszczony jest na planie litery „L” - podczas I wojny światowej gmach został poszerzony w kierunku ulicy Chopina (niegdyś Falkstrasse). Gmach ma korpus dwukondygnacyjny i dwunastoosiową fasadę. Kondygnacje rozdzielone zostały gzymsem kordonowym. Okna pierwszej kondygnacji z pełnym gzymsem podokiennym, zamknięte są łukiem pełnym, natomiast okna drugiej kondygnacji zamknięte łukiem odcinkowym. Nad osiami szóstą i siódmą znajduje się attyka z zegarem i datą 1881.
  Przed ostatnią wojną istniały oddziały pocztowe Ełk A przy Sentker Chaussee (ulica Suwalska) i Ełk B przy Kaiser Wilhem Strasse (wcześniej Główna, obecnie Wojska Polskiego).
  

• 

  14. Kamienica przy Armii Krajowej 10

  Wzniesiona w latach 1848-1851 neogotycka kamienica usytuowana jest w miejscu, z którego widać skwer Zesłańca Sybiru. Na skwerze znajdowała się przed wojną synagoga, za Polską Bramą zaś cmentarz żydowski.
  Budynek dwukondygnacyjny z użytkowym poddaszem, z boniowanymi narożnikami. Fasada w pierwszej kondygnacji również boniowana, sześcioosiowa z drzwiami umieszczonymi w czwartej osi i witrynami sklepowymi w pozostałych osiach. W ściętym narożniku pierwszej kondygnacji umieszczone zostały drzwi. Druga kondygnacja siedmioosiowa z boniowanymi pilastrami.
  Warto zwrócić uwagę na znajdujące się w pobliżu kamienice przy Armii Krajowej 4, 6, 7 i 8. Zostały one wzniesione w latach 1915-1925 czyli w okresie odbudowy po zniszczeniach związanych z działaniami wojennymi z lat 1914-1915.
  

• 

  15. Pomnik Michała Kajki

  Michał Kajka (1858-1940) - poeta ludowy, działacz ruchu polskiego w Prusach Wschodnich, twórca pieśni religijnych, mazurskich humoresek, wierszowanej publicystyki. Jego życie i twórczość to znakomita ilustracja dziejów Mazur w trudnym okresie schyłku XIX i pierwszej połowy XX wieku.
  Pomnik dłuta Balbiny Świtycz-Widackiej przedstawia poetę ze znakiem rodła (symbol Związku Polaków w Niemczech) w otoczeniu dzieci. Za model posłużył syn poety Adolf . Pomnik odsłonięto w setną rocznicę urodzin poety.
  Kajka był Mazurem z krwi i kości. Przyszedł na świat we wsi Skomack Wielki. Po ślubie z Wilhelminą Karasiówną przeprowadził się do rodzinnej wsi swojej wybranki – Ogródka. Pierwszy swój utwór opublikował w „Mazurze” Jana Karola Sembrzyckiego w 1884 roku. Kajka publikował także w Gazecie Ludowej i Pruskim Przyjacielu Ludu. Układał pieśni religijne w duchu luterańskim, pisał mazurskie humoreski, uprawiał wierszowaną publicystykę. Działał w ruchu polskim w Prusach Wschodnich, sprzeciwiał się hitleryzmowi. Kajka opowiadał się za podtrzymaniem wśród Mazurów języka polskiego, co wynikało wprost z chrześcijańskiego przekonania, że Stwórcę należy chwalić „macierzyńską mową”. Twórczość oraz koleje losu Michała Kajki i jego rodziny to nieocenione źródło wiedzy na temat skomplikowanych dziejów Mazurów w dawnych Prusach Wschodnich i w powojennej Polsce.
  

• 

  16. Gmach Gimnazjum nr 1

  Nawiązujący do neogotyku gmach sądu mieszczący dziś Gimnazjum nr 1 i Szkołę Podstawową nr 2, wzniesiony został w latach 1877-1881. Przebiegająca przed nim ulica Małeckich przypomina czasy, w których Mazury po raz pierwszy zaistniały jako ośrodek kultury polskiej.
  Nawiązujący do neogotyku gmach sądu mieszczący dziś Gimnazjum nr 1 i Szkołę Podstawową nr 2 wzniesiony został w latach 1877-1881. Przebiegająca przed nim ulica Małeckich, przypomina czasy, w których Mazury po raz pierwszy zaistniały jako ośrodek kultury polskiej.
  Okazały budynek sądu krajowego zbudowano przy ówczesnym Placu Królowej Luizy w latach 1877-1881. Ranga sądu i rozmiary budynku dodawały miastu prestiżu. Budynek wzniesiono czerwonej cegły w wystroju nawiązującym do gotyku. Na fasadzie budynku widzimy występy z lica elewacji zwane ryzalitami. Przedłużenie ryzalitów poza obręb korpusu, w stronę przeciwległą do fasady, stanowią skrzydła. Otwory w budynku w drugiej i trzeciej kondygnacji zamknięte łukiem pełnym, w pierwszej kondygnacji łukiem pełnym i odcinkowym. Pierwsza kondygnacja została wydzielona rozbudowanym gzymsem kordonowym. Fasada i ściany boczne zwieńczono gzymsem arkadowym.
  

• 

  17. Pozostałości po pomniku regimentu piechoty Hindenburga

  W tym miejscu stał przed wojną pomnik upamiętniający poległych żołnierzy 147. (2. Mazurskiego) Pułku Piechoty im. feldmarszałka Hindenburga (2. Masurisches Infanterie-Regiment „Generalfeldmarschall v. Hindenburg” Nr. 147).
  Od schyłku XIX wieku do końca I wojny światowej stacjonowały w Ełku 2. Masurisches Infantrie-Regiment Nr 147 czyli 147. Pułk Piechoty (2. Mazurski) oraz Pommersches Dragoner-Regiment von Wedel Nr 11 czyli 11. Pomorski Pułk Dragonów im. Von Wedla. Obie jednostki wchodziły w skład 37. Dywizji Piechoty ze sztabem w Olsztynie.
  Pierwsza wojna światowa stanowi bardzo ważna cezurę w dziejach miasta i całych Mazur. 18 sierpnia 1914 roku doszło do walk rosyjsko-niemieckich na przedmieściach Ełku, następnego dnia do miasta wkroczyli Rosjanie. 10 września oddziały generała Kurta von Morgena zajęły Ełk. W październiku znów doszło do ciężkich walk w mieście i okolicy, miasto zostało ponownie zajęte przez wojska rosyjskie. W nocy z 12 na 13 lutego odziały rosyjskie rozpoczęły odwrót, 14 lutego żołnierze niemieccy dowodzeni przez Adalberta von Falka weszli do miasta. Poległych wówczas żołnierzy pochowano na malowniczym wzgórzu Pielakornia nieopodal wsi Talusy (pow. ełcki). Jest to jeden z najbardziej wyjątkowych cmentarzy wojennych na Mazurach.
  Po wydarzeniach lat pierwszej wojny światowej ogromna część Mazurów poczuła się związana na dobre i złe z państwem niemieckim. Ostatnie resztki świadomości przednarodowej Mazurów ugięły się przed ogólnoniemieckim patriotyzmem. Szybka odbudowa finansowana przez państwo oraz prywatnych darczyńców wzmacniała przywiązanie do Niemiec. Miasto Ełk w dziele odbudowy uzyskało pomoc rejencji opolskiej.
  Postać Paula von Hindenburga, zwycięzcy spod Tannenbergu i wyzwoliciela Mazur, zaczęto otaczać kultem. Hindenburg został honorowym obywatelem Ełku, Bahnhofstrasse została na jego cześć przemianowana na Hindenburgstrasse.
  W Parku Luizy pojawiły się trzy pomniki. Najwcześniej stanął monument poświęcony Hindenburgowi. Później upamiętniono także poległych dragonów i żołnierzy ze 147. Mazurskiego Pułku Piechoty, który po zmianie nazwy oficjalnie nazywał się 2. Masurisches Infanterie-Regiment „Generalfeldmarschall v. Hindenburg” Nr 147 (2. Mazurski Pułk Piechoty „Feldmarszałek von Hindenburg” Nr 147) W czasie prac w parku odsłonięto pozostałości po tym ostatnim pomniku.
  

• 

  18. Gmach 1. Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego

  Pochodzący z 1905 roku gmach mieścił przed II wojną światową miejską szkołę dla dziewcząt. W 1908 roku szkoła została podniesiona do rangi liceum.
  Około 1720 roku powstała w Ełku pierwsza szkoła miejska. Składała się ona z dwóch części - właściwej szkoły miejskiej z językiem wykładowym niemieckim oraz tak zwanej szkoły ludowej z językiem wykładowym polskim.
  Jesienią 1867 roku zbudowano nowy gmach szkoły przy późniejszej Steinstrasse (dziś Słowackiego). Miejsce to, na zapleczu ulicy Głównej, nazywano Scheunenstrasse – ulica Stodolna. Gmach miał dwa wejścia – dla chłopców i dziewcząt. Lekcje również prowadzone były oddzielnie.
  Ponieważ miasto rozwijało się i rosła liczba uczniów, władze miejskie zdecydowały się na budowę nowego gmachu. Budynek przy ulicy Szkolnej (dzisiejsza ulica Piłsudskiego) oddano do użytku 1 października 1905 roku. Stojący do dziś murowany budynek z czerwonej cegły składa się z trzech kondygnacji oraz użytkowego poddasza. Pierwsza kondygnacja wydzielona gzymsem kordonowym z zamkniętymi ostrołukowo portalami w czwartej i jedenastej osi. We frontowej połaci dachu znajduje się sześcioosiowa facjata, nakryta dachem czterospadowym, zwieńczonym latarnią z hełmem kopulastym.
  W 1920 władze podzieliły rozbudowującą się placówkę na dwie odrębne placówki – szkołę dla chłopców i dziewcząt. Szkoła dla dziewcząt pozostała w dotychczasowym gmachu – w dzisiejszym budynku I Liceum Ogólnokształcącego imienia Stefana Żeromskiego w Ełku. Szkołę dla chłopców przeniesiono do budynku przy ulicy Yorckstrasse (Kościuszki) 20. Obecnie w gmachu dawnej Mädchenschule mieści się I Liceum Ogólnokształcące imienia Stefana Żeromskiego.
  
  

• 

  19. Gmach dawnej szkoły muzycznej

  Dwukondygnacyjna kamienica z początku XX wieku. Pierwotnie służyła jako budynek mieszkalny. W sąsiedztwie gmach urzędu miasta i starostwa z 1913 roku z fasadą nawiązującą do późnego historyzmu.
  Budynek wzniesiono na początku XX wieku w prestiżowym miejscu w pobliżu gmachu starostwa i miejskiej szkoły dla dziewcząt. Kamienica jest typowym dla Ełku obiektem mieszkalnym, który służył zamożnym i szanowanym obywatelom miasta. W latach trzydziestych mieszał w nim ordynator ełckiego szpitala - doktor Richard Pfeiffer. Budynek sześcioosiowy posiada dwie kondygnacje z użytkowym poddaszem. Osie druga, trzecia i czwarta zryzalitowane, na poziomie pierwszej kondygnacji tworzą wykusz zamknięty balkonem z pełną balustradą. Ryzalit zamyka facjata umieszczona częściowo w poddaszu i częściowo w połaci dachowej, zwieńczona trójkątnym szczytem ze sterczyną. Osie pierwszą i piątą zamykają wystawki umieszczone częściowo w poddaszu i częściowo w połaci dachu. Wszystkie otwory w budynku zamknięte łukiem odcinkowym, niezdobione. W narożniku pierwszej osi, na poziomie pierwszej kondygnacji, umieszczony jednoosiowy wykusz. Oś szósta, cofnięta w stosunku do fasady, mieści klatkę schodową.
  

• 

  20. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa wraz z otoczeniem

  Neogotycki Kościół pw. Najświętszego Serca Jezusowego, przed rokiem 1945 świątynia ewangelicka. Świątynia wraz z najbliższym otoczeniem stanowiła przez wieki centrum miasta.
  Patronką pierwszego ełckiego kościoła została święta Katarzyna. W XV wieku istniała w Ełku parafia katolicka. Podczas reformacji w Ełku - podobnie jak w całych Prusach - zapanował luteranizm. Murowany kościół wzniesiony został w tym miejscu w latach 1848-1850. W latach pierwszej wojny światowej uległ zniszczeniu. Odbudowany został w latach 1920-1925 w stylu neogotyckim. Budowla z cegły posadowiona na fundamencie z kamieni polnych. Świątynię zbudowano na planie wydłużonego prostokąta. Posiada ona trzy nawy. Od wschodu do korpusu budowli przylega pięcioboczne prezbiterium, zaś od południowego-zachodu zakrystia. Od zachodu do korpusu przylega kwadratowa w planie wieża, zwieńczona dzwonnicą. Do wieży dodano dwie podcieniowe kruchty.
  Do 1945 kościół należał do wspólnoty ewangelickiej. Po II wojnie światowej, w związku ze zmianą granic i napływem ludności katolickiej, erygowano tu placówkę ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusowego i przekazano ją księżom kanonikom regularnym.
  Kościół wraz z otoczeniem zawsze stanowił ścisłe centrum miasta. Od północy sąsiaduje z nim nowy ratusz oddany do użytku w październiku 1925 roku. Od północnego zachodu
  z kościołem sąsiaduje gmach tzw. starego gimnazjum – neogotyckiego kompleksu szkolnego z końca XIX wieku. Po drugiej stronie ulicy znajdował się hotel Königlicher Hof (najlepszy hotel w mieście) oraz dom handlowy braci Trojahn.