Roślina: Mącznica lekarska
- Kategoria
- Rośliny > Rośliny zielne
- Nazwa łacińska
- Arctostaphylos uva-ursi (L.) Spreng.
Gatunek rośliny z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Ma wiele nazw zwyczajowych: chrościna, mącznica garbarska, niedźwiedzie grono.
Krzewinka nie przekraczająca 10 cm wysokości o pokładających się pędach długości do 100 cm, łatwo się ukorzeniających. Młode pędy są delikatnie owłosione, starsze pokryte są brunatną, łuszczącą się korą.
Liście umieszczone skrętolegle, zimozielone o siatkowatym unerwieniu, o długości 1,5-3 cm, całobrzegie, skórzaste, z wierzchu połyskujące, ciemne, od spodu bledsze. Podługowate lub odwrotnie jajowate. Są owłosione na brzegach i mają nasadę zbiegającą w ogonek.
Kwiaty drobne, krótkoszypułkowe, zebrane w małe, zwisłe grono wyrastające na końcach gałązek. Kielich kwiatów pięciodzielny, działki biało obrzeżone, płatki korony jasnoróżowe lub białe, zrośnięte w "dzbaneczek" u nasady rozszerzony, wewnątrz delikatnie owłosione. 10 pręcików z długimi, różkowatymi wyrostkami na szczycie, skierowanymi ku dnu kwiatowemu.
Owoc to czerwona, połyskująca jagoda, o mączystym miąższu.
Chamefit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Roślina światłolubna, zasiedlająca widne, rzadkie bory sosnowe, suche wrzosowiska.
W uprawie znane są m.in. następujące odmiany ozdobne:
* - Wood`s Red – odmiana karlowa
* - Vancouver Jade – odmiana bardzo zywotna i odporna na choroby
* - Pont Reyes – nadająca się szczególnie do uprawy nad morzem
Znajduje zastosowanie jako roślina lecznicza. Liście mącznicy zawierają do 20% garbników, glikozydy (arbutynę i metyloarbutynę), flawonoidy – izokwertycynę, wolny hydrochinon, kwasy organiczne (elagowy, galusowy i chinowy) oraz śluzy.
Leki z niej wytwarzane mają działanie moczopędne, ściągające i antyseptyczne. Odwary stosuje się przy łagodnych zakażeniach dróg moczowych, a także przy kamicy nerkowej, przeroście gruczołu krokowego, moczeniu się nocnym, ropomoczu, białkomoczu i bezmoczu. Często stosowana jest do tego celu w mieszance ze skrzypem polnym. Ze względu na różne przeciwwskazania i możliwe skutki uboczne kurację można przeprowadzać tylko pod kontrolą lekarza.
Uprawiana jest zwykle jako roślina okrywowa.
W Polsce jest w pełni mrozoodporna. Wymaga żyznej, przepuszczalnej i pozbawionej wapnia gleby oraz stanowiska słonecznego lub półcienistego. Rozmnażanie jest dość trudne. Trudno kiełkuje z nasion, z tego też powodu rozmnaża się ją głównie przez sadzonki pobierane i hartowane zimą.
Obszar występowania
Rodzimy obszar występowania to strefa arktyczna i umiarkowana półkuli północnej oraz Gwatemala, ale jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także gdzieniegdzie w innych rejonach świata. W Polsce jest pospolity na rozległych obszarach północnej części niżu, lokalnie bywa rzadki i bardzo rzadki. Przez Polskę przebiega południowa granica jego zasięgu, biegnie ona przez Dolny Śląsk, Nizinę Sląską, Wyżynę Śląską, Góry Świętokrzyskie, Nizinę Sandomierską i Roztocze. Poza tym obszarem zwartego zasięgu znajduje się kilka oderwanych, reliktowych stanowisk w Tatrach: Wielkie Koryciska, Małe Koryciska, Siwiańskie Turnie, Sarnia Skała, Hruby Regiel.
W Tatrach występuje w naskalnych murawach. Spotykana jest także na wydmach. Występuje pojedynczo lub w skupiskach, czasami tworzy zwarte łany o powierzchni kilkunastu hektarów (np. w Borach Tucholskich).
Informacje na temat ochrony
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Została mocno przetrzebiona przez intensywne pozyskiwanie dla celów leczniczych. Wskutek tego wyginęła na wielu stanowiskach. Liczne jej stanowiska zostały zajęte i zniszczone wskutek rozbudowy przemysłu. Wiele jej stanowisk znajduje się w parkach narodowych i rezerwatach przyrody.
Zdjęcie: Sten Porse/Wikimedia Commons