Leszcz osiąga ponad 6 kg masy ciała i ponad 80 cm długości. Rekordowy okaz złowiony w 1912 w Finlandii ważył 11,5 kg, rekord Polski to 6,95 kg (okaz złowiony w 2008 roku w Wiśle pod Płockiem).
Ciało silnie wygrzbiecone oraz bocznie spłaszczone, pokryte dużymi, łatwo usuwalnymi łuskami.
Otwór gębowy dolny tworzy charakterystyczny, wysuwalny ryjek. Wzdłuż linii bocznej ma powyżej 50 łusek.
Grzbiet ciemny, z zielonkawym odcieniem, brzuch białawy, płetwy szaroniebieskie, boki u młodych osobników srebrzyste, z wiekiem często uzyskują złotawy połysk.
Dojrzewa płciowo w wieku 4–7 lat.
Trze się gromadnie na płyciznach w maju i czerwcu przy temperaturze 12–16 °C. U samców w tym czasie na głowie i grzbiecie występuje wysypka tarłowa. Samica składa ikrę kilkukrotnie na roślinności podwodnej, a w razie jej braku na zanurzonych gałęziach. Narybek tworzy duże ławice. Rośnie bardzo wolno, w wieku 7-8 lat mierzy około 30 cm.
Leszcz ma dość duże znaczenie gospodarcze. Chętnie łowiony przez wędkarzy na spławik i grunt. W przeciętnie ciepłym roku wędkarski sezon leszczowy w rzece zaczyna się po tarle i trwa od czerwca do początku września. Kulminacja przypada w lipcu i pierwszej połowie sierpnia.
Pokarm leszcza stanowią drobne zwierzęta wodne zalegające w mule: larwy owadów, skorupiaki, mięczaki i skąposzczety.

Cała Europa z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, Apenińskiego, zachodniej Francji, południowej części Półwyspu Bałkańskiego, północnej Szkocji oraz północnej Skandynawii. Występuje także w zachodniej Azji, został też zaaklimatyzowany na wielu obszarach Syberii. W Polsce jest pospolity w dużych jeziorach, rzekach nizinnych i w przybrzeżnej strefie Bałtyku.
Żyje w stadach w dolnych partiach dużych rzek (kraina leszcza), w jeziorach i zbiornikach zaporowych, najchętniej przebywa w głębokiej wodzie z bogatą roślinnością. W niektórych zbiornikach występuje bardzo licznie, co prowadzi do karłowacenia populacji.

W wodach morskich wymiar ochronny wynosi 40 cm, w wodach śródlądowych nie wyznaczono wymiaru ochronnego.